Kuveytli Abdulaziz Duwaihi Bin Rumaih’in Atatürk’e Yönelik Hakaretine Tepki: “Türkiye’ye Girmesi Yasaklanmalı Türkiye’deki Bütün Mal Varlıklarına Derhal El Konulmalıdır”
T24 YILLIK BULUŞMALARI… HAKAN KARA: “100 YILLIK CUMHURİYET TARİHİNİN EN ANİ ENFLASYONUNU YAŞADIK”
Haber: ÇAĞATAN AKYOK/YİĞİT KAZBEK- Kamera: FAHRETTİN ÖZTÜRK
Merkez Bankası’nın eski başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, ‘T24 Yıllık Buluşmaları’nda, “100 yıllık Cumhuriyet tarihinin en ani, en apansız enflasyonunu yaşadık son bir yıl içerisinde” dedi. İktisat muharriri Uğur Gürses de “Yoksullar zati fakirdi, daha da fakirleşti. Fakat orta sınıf, bu kriz sırasında çöktü” diye konuştu.
T24 Yıllık Buluşmaları, “Cumhuriyet’in 100. yılında Türkiye ve dünya nereye” başlığıyla bugün düzenleniyor. İstanbul’daki bir otelde yapılan programda Merkez Bankası’nın eski başekonomisti ve Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Kara ile iktisat muharriri Uğur Gürses, gazeteci Murat Sabuncu’nun moderatörlüğünü yaptığı “Ekonomide hasar tespiti ve onarım senaryosu” bahisli panelde konuştu.
Kara, 2002’yi takip eden 10 yıl boyunca âlâ işler yapıldığı, sonraki 10 yılda ise o kazanımların geri alındığına ait genel bir yorum olduğunu anımsattı. Bunun kısmen hakikat olduğunu söyleyen Kara, şöyle konuştu:
“2001 SONRASI ISLAHATLAR YETERLİYDİ LAKİN İHMAL EDİLEN NOKTALAR DA VARDI: Ben, 2002 yılında yurda döndüm, doktorayı bitirdikten sonra. Yaklaşık 2020 yılına kadar bilfiil iktisat siyasetlerinin şahidi oldum. O döneme baktığımız vakit genelde şöyle bir kabul var; 2002’yi takip eden, kriz sonrası birinci 10 sene güzel işler yapıldı, sonraki 10 senede o kazanımlar geri alındı üzere bir genel yorum var. Bu, kısmen yanlışsız. Ben de içinde bulunduğum süreçte, 2002-2008 döneminde çok keyif alarak çalıştım. Sonrasında iş bozulmaya başladı biraz. Lakin şunu da dikkate almak lazım, birinci 10 senede de ihmal edilen kimi şeyler vardı. 2001 sonrası atılan adımlar ve ıslahatlar düzgündü lakin ihmal edilen noktalar da vardı. Ne ihmal edildi diye bakarsanız, bence enflasyonla mücadele sırasında makroekonomik risklerin ortaya çıkması ve finansal risklerin birikmesine çok da dikkat edilmedi. O dönemde süratli kredi büyümesi, TL’deki pahalanma, cari açık… Ve o cari açık önemli bir borç biriktirdi. Kısa vadeli finansmanla yapıldı o açığın bir kısmı ve sonuçta Türkiye, dış finansmana karşı yahut küresel şartlara karşı çok hassas bir hale geldi.
YENİ PROGRAMDA FİNANSAL RİSKLER DİKKATE ALINMALI: 2013 sonrası bozulmanın art planında biraz da o yıllarda makro finansal dengesizlikleri ihmal etmek var. Hepsi o değil natürel ki apayrı şeyler de oldu. Hasebiyle yeni dönemde bir program tasarlanacaksa şayet, aslında enflasyonla mücadelede, büyük oranda finansal riskleri de dikkate alan bir çerçeve oluşturmak lazım. O dönemde, biriken riskler, çok yüksek cari açık, dış borcun artmasıyla birlikte birebir vakitte art planda bir sermaye girişlerine dayalı büyüme modeli vardı. O model çok sürdürülebilir değildi.
TÜRKİYE ENFLASYON VE BÜYÜME ORTASINDA SEÇİM YAPTI: Nitekim 2013 yılının ortalarından sonra sermaye akımları zayıfladı, özellikle 2016 yılının ortasında darbe teşebbüsüyle birlikte Türkiye’ye bakış da biraz değişti ve merkezi otoritenin güçlenmesi, kurumların zayıflamasıyla sermaye çıkmaya başladı. Artık Türkiye’nin büyüme modelini değiştirmesi gerekti. 2016 yılının ortalarından sonra bir tercih yapılmak durumundaydı; büyüme mi, enflasyon mu? Çünkü sermaye girişlerinin olduğu dönemlerde hem büyüyüp hem de enflasyonu düşürebiliyorsunuz. Lakin çıkış başladığında tercih yapılmak zorunda kalınıyor.
ENFLASYON FEDA EDİLDİ: 2016 sonrasında enflasyon feda edildi aslında. Daha çok kredi itişi, bir iç talebe ve kaynaklara dayalı büyüme modeli geliştirildi. Ve burada kaynaklar daha çok KDV, kamu bankaları üzerinden kredilerle oluşturulan bir büyüme modeli. Olağan bu da enflasyonist oldu. Çünkü dış finansman girmediği vakit, içeride para yaratıyorsanız bunun bir kısmı dövize gidiyor. Kuru tutamıyorsunuz, kur enflasyonist oluyor. Sonuçta bu günlere geldik.
CUMHURİYET TARİHİNİN EN APANSIZ ENFLASYONUNU YAŞADIK: 2018 sonrasında yönetim sisteminin değişmesiyle biraz daha merkezi otorite güçlenince kurumlar zayıfladı, özellikle Merkez Bankası örneğinde gördüğünüz üzere. O kurumların kendi fonksiyonunu tam olarak yerine getirememesinden kaynaklanan bir enflasyon da ortaya çıktı ve sonuç olarak 100 yıllık Cumhuriyet tarihinin en ani, en apansız enflasyonunu yaşadık son bir yıl içerisinde. Enflasyonun yüzde 20’lerden yüzde 80’lere birkaç ay içinde çıktığı öbür bir dönem var mı diye baktım, tam data yok fakat 2. Dünya Savaşı’nda, 1943-1944 yıllarında böyle bir enflasyon çıkıyor.
BÖYLE BİR ENFLASYONUN ORTAYA ÇIKMASI İÇİN SAVAŞ OLMASI LAZIM: Böyle bir enflasyonun ortaya çıkması için ya savaş olması lazım ya doğal bir afet olması gerekiyor ya da çok büyük bir siyasi istikrarsızlık olması lazım. Türkiye’de bunların hiçbiri yok. Büsbütün kendi elimizle yarattığımız, kurumları zayıflatıp Merkez Bankası’nın da çok daha fonksiyonunu zayıflattığımız için, işini yapmasına da çok da müsaade vermediğimiz için bir enflasyonla karşı karşıyayız.
MEVCUT SİYASETLERLE ENFLASYON DÜŞMEYECEK: Bu enflasyon da kolay kolay düşmeyecek mevcut siyasetlerle. Tamam, baz tesirlerinden bir ölçü düşüş olabilir lakin kalıcı enflasyon yarattık diyebiliriz. Olağan bir de bunun finansal istikrarsızlığa dönüşme riski de var. Çünkü mevcut sistemde faizi düşük tuttuğumuz için bütün piyasaları denetim etmek zorunda kalıyoruz. Faizi düşük tutabilmek için her bir varlık piyasasını tek tek regülasyonlarla denetim etmek zorunda kalıyoruz.
KUR MUHAFAZALI MEVDUATIN MALYETİ ULUSAL GELİRİN YÜZDE 2’Sİ: Kur muhafazalı mevduatın maliyeti giderek artıyor. Bu sene ulusal gelire oranı yüzde 2’yi geçecek bir maliyetten bahsediyoruz, Hazine’ye ve Merkez Bankası’na. Bu giderek artacak ve sonuç olarak sürdürülebilir bir patikada değiliz aslında.”
“EN ÖNEMLİ HUSUS ORTA BÖLÜMÜN SÜRATLE YOKSULLAŞMASI”
Türkiye’nin hukuktan ve demokrasiden uzaklaşmasıyla direkt yatırımların azaldığını vurgulayan Uğur Gürses ise şöyle konuştu:
“2005 YILINDA 30 MİLYAR DOLAR DİREKT YATIRIM GELMİŞTİ: 2001’de bir kriz yaşandı, o krizle birlikte bir IMF programı uygulandı. Yeni hükumet geldi, tek başına iktidar olarak geldi. Devamında Türkiye’nin bir Avrupa Birliği öyküsü oldu. Biz, 2003 yılında, Türkiye’nin AB’ye üye olmak için tarih aldığını konuşuyorduk. Hatta Türk iktisadı ile Avrupa iktisadının birbirine ahenk süreci başlıyor, Türkiye bir Avrupa ülkesi üzere muamele görecek diye konuşuyorduk. Sermaye akımları patladı Türkiye’ye, hatta bu yüzden tahminen konut sektörüne acayip bir sermaye girişi oldu ve konut sektörü patladı. 2005 yılında 30 milyar dolara yakın bir direkt yatırım geldiğini hatırlıyoruz.
SICAK PARA SİYASETÇİLERİN AHLAKINI BOZDU: Daha sonraki süreçte 2008-2009 küresel kriz patladı. Bu krizle birlikte devasa bir memleketler arası likidite büyümesi yaşandı Merkez Bankaları tarafından. Bu doğal bizim üzere gelişen ülkelere aktı çok doğal olarak. Çünkü sıfır faiz ortamından… Bundan en çok borsalar, varlık piyasaları ve bizim üzere gelişen ülkeler faydalandı. Bu alışılmış özellikle gelişen ülkelerde siyasetçilerin, tırnak içinde ahlakını bozdu. Yolsuzlukların arttığını görüyoruz, Güney Afrika’dan Endonezya’ya kadar. Özellikle Türkiye’de siyasetçiler, ‘ekonomi nasılsa bir şey olmuyor, gümbür gümbür para girişi var, o vakit demokrasiden uzaklaşabiliriz’ konforunu getirdiler. Ve Türkiye, demokrasiden ve hukuktan uzaklaşmaya başladı.
DEMOKRASİ VE HUKUKTAN UZAKLAŞMAYLA YATIRIMLAR AZALDI: 2013 yılında Seyahat protestoları başlamadan önce, son 12 ayda Türkiye’ye gelen para 90 milyar dolar, Türkiye’nin cari açığı 45-50 milyar dolar ve yalnızca bu 90 milyar doların içinde 50 milyar doları portföy yatırımları, yani sıcak para dediğimiz para. Ve o yüzden de faizler 4’lere kadar düşebildi. Çünkü devasa bir fon girişi olmuştu. 2013 yılında bu siyasetlerden çıkış sinyalleri verildiği vakit Türkiye de demokrasiden ve hukuktan uzaklaşmaya başladı. Türkiye’nin direkt yatırım fotoğrafına baktığımız vakit da olağanüstü derecede azalış olduğunu görüyoruz. Hatta son sayılar negatife düştüğünü gösteriyor, gayrimenkul hariç. Halbuki bizim gereksinimimiz olan sıcak para değil, direkt yatırımlardı.
EN BÜYÜK HASARI ORTA SINIF ALDI: Şimdi, giderek bütün sokaklar daraldıkça, hükumetin el attığı Merkez Bankası, kredi büyümesi, enflasyonun patlaması üzere sonuçlarla karşı karşıya kaldık. Tarihin hiç görmediği kadar çok kısa sürede çok büyük bir enflasyon patlaması yaşandı. Bu doğal hane halkının harcanabilir gelirini çürüttü. Türkiye’nin esasen bir yoksulluk sorunu var. En büyük hasarın ben, hane halkına verildiğini, toplumun fakirleşmesini getirdiğini düşünüyorum. Öteki bahislerde hasarlar giderilebilir lakin Türkiye’de en önemli husus, orta kesitin süratli bir formda fakirleşmesi. Fakirler aslında fakirdi, daha da fakirleşti. Lakin orta sınıf, bu kriz sırasında çöktü.”
