ALTILI MASA “ŞİMDİ DEMOKRASİ ZAMANI” TANITIM SİNEMASI: “BİZ DAİMA BİRİZ ANCAK ASLA BİR KİŞİ DEĞİLİZ”
ALTILI MASA’NIN ANAYASA ÖNERİSİ: “AMAÇ, CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİNİ YÜRÜRLÜKTEN KALDIRMAK VE GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEME GEÇİŞİ SAĞLAMAKTIR”
Altı siyasi partinin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi kamuoyuna tanıtıldı. Önerinin “Genel Gerekçe” bölümünde, “Bu anayasa değişikliğinin maksadı, Türkiye’de yönetimde keyfiliğe yol açan, anayasal hak ve hürriyetleri güvencesiz bırakan, hukuk devleti düzeneklerinin tamamını aşındıran Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemini yürürlükten kaldırmak ve Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçişi sağlamaktır” tabirleri kullanıldı.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi bugün açıklandı. Ankara’daki tanıtım toplantısına; CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, YETERLİ Parti Genel Lideri Meral Akşener, Saadet Partisi Genel Lideri Temel Karamollaoğlu, DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan, Gelecek Partisi Genel Lideri Ahmet Davutoğlu ve Demokrat Parti Genel Lideri Gültekin Uysal katıldı.
Öneri ile ilgili sunumu ise CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, GÜZEL Parti Genel Sekreteri Uğur Poyraz, DEVA Partisi Genel Lider Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Gelecek Parti Genel Lider Yardımcısı Serap Yazıcı, Demokrat Parti Genel Sekreteri Serhan Yücel ve Saadet Partisi Genel Lider Yardımcısı Bülent Kaya yaptı
İŞTE TAM METİN
Anayasa teklifinin, “Hürriyet temel, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum, hürriyet lehine yapılır” sözlerinin yer aldığı “Önsöz” ve “Genel Gerekçe” bölümlerinin tam metni şöyle:
“BİR TOPLUMSAL SÖZLEŞME TASLAĞI”
“ÖNSÖZ
Bugün demokrasi tarihimiz açısından önemli bir gün!
Bizler, 150 yıllık Anayasa geleneğimizde yeni bir sayfa açmanın heyecanı ve gururu içerisindeyiz. Yarının Türkiye’sini inşa etmek için toplumu en geniş yelpazede temsil eden altı siyasi parti olarak, demokrasi tarihimizde bir birincisi gerçekleştiriyor ve büyük bir adım atarak tam bir mutabakata vardığımız ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi’ni milletimizin takdirine sunuyoruz.
Anayasa değişikliği önerimiz, bir toplumsal sözleşme taslağıdır. Bu niteliğine uygun olarak değişiklik önerilerimizi, demokrasinin asli gereği olan çoğulculuk ve uzlaşma unsurları doğrultusunda toplumun tüm kısımları ile müzakere ettikten sonra seçimlerin çabucak akabinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunacağız.
“KÖKLÜ DEVLET VE CUMHURİYET TECRÜBESİNİN DEMOKRASİ İLE TAÇLANDIRILDIĞI BİR SİSTEM HEDEFLİYORUZ”
Bizler, demokratik hukuk devletini temelinden zedeleyen ve millet egemenliğini tek bir kişinin iradesine hapsederek kural tanımaz bir keyfiliğe yol açan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine karşı çıktığımız üzere geçmişte uygulanan parlamenter sistemin yanlışlarını ve dar kalıplarını da reddediyoruz.
Reform önerimizle; geçmişe dönmeyi değil, geçmişin tecrübelerinden istifade ederek istikrarsızlığa ve vesayetçi uygulamalara imkân vermeden, Türkiye Cumhuriyeti’nin köklü devlet ve Cumhuriyet tecrübesinin demokrasi ile taçlandırıldığı bir sistem hedefliyoruz.
1982 Anayasasının 84 unsurunda ve 9 bölüm başlığı, alt başlık ve unsur başlığında yaptığımız değişiklik önerilerimizle, faal ve iştirakçi bir yasama; istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir bir yürütme; bağımsız ve tarafsız bir yargı; kurumsal kültürün hâkim olduğu bir kamu yönetimi ile kuvvetler ayrılığının tesis edildiği güçlü, özgürlükçü, demokratik, adil bir sistem inşa etme kararlılığı içindeyiz.
Amacımız, tüm farklılıklarımızla bir arada “biz” düşüncesi ile hareket ederek kapsayıcı, kuşatıcı, temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alındığı, bireylerin eşit ve özgür vatandaşlar olarak düşüncelerini özgürce söz edebildiği ve istediği üzere yaşayabildiği özgürlükçü demokratik bir Türkiye’dir.
Bu inanç ve kararlılıkla, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerimizi tüm milletimize ve gelecek kuşaklara huzur ve barış getirmesi ümidiyle hayata geçirmeyi taahhüt ediyoruz.”
GENEL GEREKÇE
Bu anayasa değişikliğinin gayesi, Türkiye’de yönetimde keyfiliğe yol açan, anayasal hak ve hürriyetleri güvencesiz bırakan, hukuk devleti düzeneklerinin tamamını aşındıran Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemini yürürlükten kaldırmak ve Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçişi sağlamaktır.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, yürütme gücünün tamamını Cumhurbaşkanına sunmak yanında yasama organını zayıflatmış; yargının kontrolünü Cumhurbaşkanına sunmuştur. Böylece devletin birbirinden başka olması ve birbirini denetlemesi gereken üç temel işlevini tek bir kişinin iradesine bağlı hale getiren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, hukuk devletinin aşınmasına, anayasal hak ve hürriyetlerin tamamının güvencesiz kalmasına yol açmıştır.
“YENİ SİSTEMİN PARLAMENTARİZMİN RASTGELE BİR MODELİ OLMADIĞINI, GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM OLDUĞUNU ÖZELLİKLE VURGULAMAK GEREKİR”
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin yürürlükten kaldırılarak Kanun-i Esasi’nin kabulünden bu yana benimsenen ve yerleşen parlamenter geleneğe uygun olarak Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçilmesi bu sisteminin siyasi ve toplumsal hayatımızda açtığı hasarları aşma yolunda önemli bir adımdır. Fakat kurulacak yeni sistemin parlamentarizmin rastgele bir modeli olmadığını, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem olduğunu özellikle vurgulamak gerekir.
“CUMHURBAŞKANINA TANINAN VETO YETKİSİNİ SONA ERDİRECEKTİR”
Önerimiz, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin etkisiz kıldığı yasama organının yetkilerini iade ederek bu organı, Ulusal Mücadele yıllarından itibaren devlet ve toplum hayatımızda sahip olduğu güce ve prestije kavuşturmayı amaçlamaktadır.
Bu amaçla önerimiz, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kabul ettiği kanunlar üzerinde Cumhurbaşkanına tanınan veto yetkisini sona erdirecektir. Böylece Cumhurbaşkanı, Meclisin kabul ettiği kanunları, evvelce olduğu üzere bir sefere mahsus olmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne iade edecektir. Meclis iade edilen kanunu, dilerse kolay çoğunlukla motamot kabul edebilecektir.
Öte yandan önerimiz, yasama organına meclis soruşturması ve gensoru üzere hükümeti kontrol yetkilerini tanımakta; parlamentonun hükümeti kontrol vasıtaları ortasında yer alan sözlü soru yetkisi yine düzenlenmektedir. Gensoru düzeneğini hükümet istikrarını korumak maksadıyla yapan güvensizlik oyuyla birleştirmektedir. Böylece hükümeti gensoru yoluyla düşürmekte birleşen parlamento çoğunluğu, yeni hükümetin kurulmasını sağlamadıkça görevdeki hükümetin hukukî varlığını sona erdiremeyecektir.
Diğer taraftan, Başbakan ve bakanlar üzere hükümet aktörlerinin görevleriyle ilgili suçlarından ötürü hesap verir kılınmalarını sağlayan meclis soruşturması, uygulanabilir, tesirli bir sisteme dönüştürülecektir. Bütün bunlara ek olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin elinden alınmış olan bütçeyi kabul yetkisi, bu yetkinin asıl sahibi olan Meclise iade edilecektir. Böylece hükümetlerin hazırladıkları bütçe kanun teklifleri Meclis tarafından kabul edilmedikçe yürürlüğe giremeyecektir. Öte yandan hükümetlerin siyasetlerini Bütçe Kanununun hudutlarına uygun olarak yürütmelerini sağlamak gayesiyle Kesinhesap Kanunu tesirli bir kontrol aracı haline getirilecektir.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle yaratılan tek başlı yürütme modeline son verilerek yürütme organının Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Şurasından oluşması sağlanacaktır. Devletin başı sıfatıyla temsili görev ve yetkilere sahip Cumhurbaşkanının; tek başına yapabileceği süreçleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanın karşı-imzasına tâbi kılınacaktır.
“CUMHURBAŞKANLIĞINA SEÇİLEN KİŞİNİN GÖREVE BAŞLAMADAN ÖNCE PARTİSİYLE İLİŞİĞİNİN KESİLMESİ SAĞLANACAKTIR”
Öte yandan Cumhurbaşkanlığına seçilen kişinin bir partiye mensup olması halinde göreve başlamadan önce partisiyle ilişiğinin kesilmesi sağlanacaktır. Böylece Cumhurbaşkanının tarafsızlığı garanti edilecektir.
Yürütme alanındaki asıl yetkiler, parlamentarizmin tabiatına uygun olarak Bakanlar Heyetine ilişkin olacaktır. Bakanlar Şurası, izlediği siyasetlerden ötürü parlamentoya karşı kolektif olarak sorumlu kılınabilecektir. Ayrıyeten her bakan, buyruğu altındaki işlerden ötürü ferdî olarak da parlamentoya karşı sorumlu kılınabilecektir.
Hükümet siyasetleri, kolektif bir organ olan Bakanlar Konseyinde müzakere, diyalog ve uzlaşmayla belirlenecek; böylece bu siyasetlerin akılcı ve bilimsel temellere dayanması sağlanacaktır. Bu, yürütme organının kişiselleşmesini, keyfileşmesini, akıldışı siyasetlere yönelerek toplumu krizlere sürüklemesini önleyecek önemli bir faktör olacaktır.
Önerimiz, yalnızca bir hükümet sistemi değişikliğinden ibaret değildir. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi altında bağımsızlığını kaybederek hukukun üstünlüğünün güvencesi olmaktan uzaklaşan yargı organı, gerçek bir hukuk devletinin gerektirdiği bağımsızlığına kavuşturulacaktır. Böylece yargı organı, Anayasanın ve hukukun üstünlüğünün teminatı haline gelerek vatandaşların anayasal hürriyetlerinin garantisi olma fonksiyonunu yerine getirebilecektir. Bu sayede vatandaşlar, geleceğe güvenle bakabilecekleri huzurlu bir ortama kavuşacaklardır.
Yargının bağımsızlığını ve tarafsızlığını sağlamak emeliyle yargı mensuplarının ferdi bağımsızlıklarıyla yargı kuruluşlarının kurumsal bağımsızlıklarını garanti eden yenilikler getirilmektedir. Yargı mensuplarının ferdi bağımsızlıklarının güvencesi olarak Hâkimler ve Savcılar Konseyi, iki başka organ olarak düzenlenmiştir. Böylece hâkimlerin özlük hakları konusunda karar verme yetkisi Hâkimler Kurulu’na, savcıların özlük hakları konusunda karar verme yetkisi Savcılar Kurulu’na tanınmıştır. Her iki organın da üye kompozisyonları ve üyelerinin seçiminde izlenen yöntem, bu organların özerkliğini garanti edecek formda düzenlenmiştir.
Öte yandan bu iki organın da demokratik meşruiyet aslına dayanması sağlanmıştır. Yargılama sürecinin temel ögelerinden biri olan savunma makamı, birinci kez, bir anayasa hükmüyle düzenlenerek bu makamın sav makamıyla eşit bir statüye kavuşturulması sağlanmıştır. Bu yenilik, hukuk devletinin temel ögelerinden olan adil yargılanma hakkının ve bu hakkın bir parçası olan silahların eşitliği prensibinin garanti edilmesini sağlayacaktır. Bu çerçevede Türkiye Barolar Birliği’nin özerk bir kuruluş olması da sağlanarak savunma makamı güçlendirilmiş; avukatlık mesleğine sahip olması gereken prestij kazandırılmıştır.
Anayasanın ve hukukun üstünlüğünün garantisi olan Anayasa Mahkemesi’nin üye kompozisyonu, üyelerinin seçiminde izlenen yöntem, çalışma yolları, sahip olduğu yetkiler tekrar düzenlenmiş; böylece Yüksek Mahkemenin kararlarının aktifliği güçlendirilmiştir. Bu niyetle Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı, ağır iş yükü de dikkate alınarak arttırılmış; hala iki daire ve bir Genel Heyet halinde çalışan Mahkemenin dört daire ve bir Genel Konsey halinde çalışması öngörülmüştür.
Anayasanın ve hukukun üstünlüğünü garanti etmek hedefiyle hiçbir yasama tasarrufuna yargı bağışıklığı tanınmamıştır. Böylece organik ve işlevsel bakımdan yasama süreci niteliğindeki tüm süreçlerin, Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenmesi öngörülmüştür.
Bireysel müracaatların alanı, toplumsal hakları da kapsayacak biçimde genişletilmiştir. Ferdi müracaatların temelindeki hak ihlâllerinin, Anayasa Mahkemesi’nin kontrolüne tâbi bir normun hukuka karşıtlığından kaynaklanması halinde Yüksek Mahkeme’ye bu normu denetleme yetkisi de tanınmıştır.
Anayasa Mahkemesi’nin hala mevcut olan yetkilerine ek olarak Yüksek Mahkeme’ye yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirlerinin alanına müdahale eden süreçleri nedeniyle yapılacak müracaatları da inceleme ve karara bağlama yetkisi tanınmıştır.
Yüksek Seçim Konseyi, yerine getirdiği fonksiyona uygun olarak Anayasamızın yüksek mahkemeleri düzenleyen bölümüne aktarılmış; iki daire ve bir Genel Konsey halinde çalışması öngörülmüştür. Böylece dairelerin alacağı kararlar, itiraz kontrolüne tâbi kılınmıştır. Daha da önemlisi, Yüksek Seçim Kurulu’nun seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarına ait verdiği kararların, Anayasa Mahkemesi’ne yapılacak kişisel müracaatlara bahis olması sağlanmıştır. Böylece seçim sürecinin hukuka uygunluğu teşvik edilmiştir.
“HÜRRİYET TEMEL, SINIRLAMA İSTİSNADIR. TEREDDÜT HALİNDE YORUM HÜRRİYET LEHİNE YAPILIR”
Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçiş önerisi, tıpkı vakitte, anayasal hakların alanını genişleten, bunların güvencelerini güçlendiren yenilikleri de içermektedir. Bu çerçevede, Anayasamızın 12. unsurunun başlığı ‘İnsan onuru, temel hak ve hürriyetlerin niteliği ve bütünlüğü’ halinde değiştirilmiş, unsurun birinci fıkrasına insan onurunun dokunulmaz olduğu ve Anayasa düzeninin temelini oluşturduğu hükmü eklenmiştir. Böylece Anayasamızın insan onurunu temel alan bir bakış açısı kazanması sağlanmıştır.
HÜRRİYET TEMEL, SINIRLAMA İSTİSNADIR
Öte yandan, 13. unsura ‘Hürriyet temel, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır’ hükmü eklenerek anayasa düzenine hürriyetçi bir ideolojinin hâkim olması amaçlanmıştır. Misal halde, demokratik bir anayasa düzeninin olmazsa olmazı olan söz hürriyetiyle bu hürriyetten doğan basın hürriyeti üzere hürriyetler daha güçlü güvencelere kavuşturulmuştur.
Aynı çerçevede siyasi partilerin tabir ve örgütlenme hürriyetleri, daha güçlü garantilere kavuşturularak siyasi partilerin keyfî gerekçelerle kapatılmalarını önleyecek tesirli hükümler getirilmiştir. Siyasi partilerin kapatılmasına ait hükümler, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ve Venedik Komitesi raporları üzere Avrupa Kurulu standartları ışığında, çoğulcu demokrasinin güvencesini oluşturacak biçimde yine düzenlenmiştir.
Anayasal hürriyetleri daha güvenceli hale getiren yeniliklerin tamamında Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların gerekleri dikkate alınmıştır. Bu bağlamda Türkiye’nin taraf olduğu temel hak ve hürriyetlere ait milletlerarası andlaşmaların kanunların üzerinde olduğunu kabul eden 2004 Anayasa değişikliğini yaptırıma bağlayan ve güçlendiren yenilikler önerilmiştir. Bu çerçevede Türkiye’nin taraf olduğu temel hak ve hürriyetlere ait milletlerarası andlaşmalar, kanunların Anayasaya uygunluk kontrolünde başvurulacak ölçü normlara dâhil edilmiştir.
Önerimiz, seçimleri takiben Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde bir Anayasa Değişikliği Teklifine dönüştüğü ve kabul edilerek yürürlüğe girdiği takdirde Türkiye, Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçerek Anayasamızın 2. unsurunda hükme bağlandığı üzere insan haklarına saygılı, demokratik, lâik, toplumsal bir hukuk devleti olabilecektir.”
