Bal eşsiz görünümü, doğadan gelen kusursuz lezzetli ile insanlık tarihinin en önemli besin kaynaklarının başında gelmiştir. Balın tarihi Cilalı Taş dönemine kadar uzanır. Öyle ki İspanya Valencia’da bir mağarada bulunanM.Ö. 6 bin yılına dayanan bir duvar resminde, bal yapan arılar ve balı toplayan tarih öncesi bir insanın resmedilmiş olması balın ve tarihinin ne kadar eskilere dayandığının da kanıtıdır.
Öyle ki Mısır firavunlarının mezarlarında bulunan balmumları 3-4 bin yıl önce arılardan nasıl bal alındığının da kesin bir kanıtı olarak kabul edilir. Ve bu sadece tespit edilen bir tarih rakamı. Zira balın tarihi antik yıllara kadar dayanmaktadır.
İspanyada gerçekleştirilen kazılarla eski Yunan, Hitit, Roma, Çin medeniyetlerine ait tarihi eserlerden çıkan bulgular da arıcılığın bilindiğinin göstergesidir. Türk milleti de eskiden beri arıcılığa önem vermiş ve ve bil devlet politikası olarak benimsenmişti. Osmanlı Sultanlarından Fatih Sultan Mehmet’in ve Kanuni Sultan Süleyman ‘ın kanunnamelerinde arıcılığa ait hükümler bulunmaktadır.
ANTİK YUNAN VE BAL
Günümüzde çok önemli bir yeri olan Arı, antik Yunan mitolojisine göre tanrı Artemis’in sembolü olarak bilinir. Arının Artemis’i sembolize eden çizimi o dönemin madeni paralarına resmedilmişti. Antik Yunan filozoflarından Aristoteles balın yapısını ve faydalarını eserlerinde açıklamıştı. Tıbbın babası olarak anılan İyon hekim asıl adıyla Hipokrat ta eserlerinde balın ülseri temizleyeceğini ve yaraların üzerine bal sürülmesinin faydalı olacağını dile getirmişti. Bununla beraber ömrü ülkeleri fethetmekle geçen Büyük İskender ölümünden sonra bal ile dolu bir tabutun içinde mumyalanmıştı.
ANTİK HİNDİSTAN’DA BAL
Batı kültürlerine en çok etki eden çeşitli dini ve felsefi görüşlerin kaynağı olan Hindu dinlerinde bal kutsal sayılmış ve kutsal kitaplarda ismi zikredilmiştir. Bilinen ilk kutsal kitaplardan biri olan Rig-Veda’daki ilahilerden biri de bal ile ilgilidir:
“Bütün rüzgarlar bal damlatsın. Bütün nehir ve akıntılar balı yeniden yaratsın. Bütün ilaçlarınız bala dönüşsün. Şafak vakti ve gece bal ile dolsun. Karanlığın parçaları bala bulansın. Şifa kaynağımız, şu yukarıdaki gökyüzü, balla dolsun. Ağaçlarımız baldan olsun. Güneş baldan olsun. İneklerimizden bal sağılsın.”
ANTİK MISIR VE BAL
Matematik, tıp, mimari ve gastronomi gibi konularda oldukça yüksek bir birikime sahip olan Mısır medeniyetinde de bal önemli bir besindi. Birçok duvar yazısında bal resmedilmiştir ve döneme ait çeşitli kalıntılarda bal tarif edilmiş, anlatılmıştı. İsa’da önce 1550 yılında yazılmış Eber’e ait bir papirüste bal içeren tam 147 adet reçete bulunmaktadır. Diğer medeniyetlerde olduğu gibi Mısır medeniyetinde de bal; tatlandırıcı özelliğinin yanı sıra tıbbi amaçlarla da kullanılmıştır.
ANTİK ROMA VE BAL
Antik Roma döneminde yaşayan birçok yazar balı ve balın nasıl yapıldığını yazdıkları eserlerde anlatılmıştı. Bal, Roma ekonomisinin de önemli bir parçasıydı. Öyle ki bal, para değişimlerinde altının yerine geçebiliyordu. Yani bal, altın kadar değerliydi! Epicus isimli bir “Romalı gurme”, yarısından çoğu ballı yemek tarifleri içeren bir seri yemek tarifleri kitabı yazmıştı.
BAL TİPLERİ VE ÇEŞİTLERİ
• Petek balı, balın en saf, en ham halidir. Balmumu yenilebilir.
• Ham bal genellikle balmumu, polen ve diğer arı parçalarını içerir.
• Sıvı bal genellikle pastörize edilir (bu, kristalleşme şansını azaltır) ve balmumu süzülür.
• Parça bal, petek parçaları içeren sıvı baldır.
• Kuru bal kurutulur ve toz, pul, granül vb. olarak satılabilir. Genellikle katkı maddeleri içerir.
• Kremalı/çırpılmış bal, yayılmaya izin vermek için kasıtlı olarak kristalize edilir.
• Organik bal, belirli pestisitler, insektisitler ve herbisitler olmadan üretilmelidir. Arılar nektar ve polen toplamak için kovandan 2 mil uzağa gidebildiği için bunu kontrol etmek zordur. Arı kovanlarında sadece toksik olmayan boyalar kullanılabilir ve arılar üzerinde herhangi bir ilaç kullanılamaz.
• Adil ticaret balı: Küçük yerel çiftçilerden bal alıyorsanız, bu bir sorun olmayacaktır. Ancak ABD dışından bal satın alıyorsanız, arıcıların uygun tazminat alabilmeleri için Adil Ticaretin sağlanması önemlidir.
• Tek çiçek türü bal, tek bir çiçekten toplanan nektardan gelir (örneğin portakal çiçeği veya yonca balı). Bu bal, bu şekilde etiketlenecek spesifik nektar türünün en az %51’ini içermelidir.
Bal, ABD genelinde üretilir ve 300’den fazla Amerikan balı çeşidi vardır.
Doğal bal çeşitlidir. Örneğin:
• Renk mineral, polen ve fenol içeriğine bağlı olabilir.
• Bal genellikle hava kabarcıkları, polen veya diğer parçacıklar nedeniyle bulanıktır.
• Balın kokusu içerdiği asitlerin miktarına ve türüne bağlıdır.
• Balın tadı kovandan kovana ve yıldan yıla değişir.
• Farklı bal türleri, antioksidan içeriğinde 20 kat değişebilir.
Bal, ABD’de su içeriği, lezzet, aroma, berraklık ve kusur yokluğunu hesaba katan bir sisteme dayalı olarak USDA tarafından derecelendirilir.
BAL NASIL YAPILIR?
Bal, çiçek nektarından yapılır.
Arılar, çiçekli bitkilerden nektar toplayarak, çiçek içinde hareket ederken bitkileri tozlaştırıyor. Bu, arıları besin zincirinde çok önemli bağlantılar yapar. Örneğin, pamuğun %80’i bal arılarına dayanır. Kabak gibi birçok bitki, yalnızca o bitkiden nektar toplayan özel arılara sahiptir. Bir arı, bal kesesi midesini doldurmak için yeterli nektar toplamak için yaklaşık 1.500 çiçeği ziyaret eder (yaklaşık 70 mg nektar içerir – neredeyse bir arı vücut ağırlığı kadar), bu da onların sindirim midelerinden farklıdır. Arılar daha sonra nektarı bal kesesi midelerinde kovana geri taşırlar. Burada genç bir arı bal kesesi midesinden ağız yoluyla balı emer (bir nevi öpüşürler gibi).
Arılar olağanüstü bir uzaysal duyu kullanarak yön bulurlar ve saatte 15 mil hızla uçabilirler. Çiftliğe geri döndüklerinde, kovan arkadaşlarının nektarın bulunduğu yeri bildirmeleri için küçük bir “arı dansı” yapabilirler. Arılar nektarı mumlu petek içine bırakırlar (tamam, kusarlar), burada tükürük bezlerinden gelen invertaz (aka sakaroz) onu kalınlaştırır ve sakarozu glikoz ve fruktoza böler, böylece arılar daha sonra tükettiklerinde balı sindirebilirler. Bal peteğin içine girdikten sonra, işçi arılar nektar sıvısı şurup haline gelene kadar suyun buharlaşmasını teşvik etmek için kanatlarını çırparlar. Ardından arılar petekleri balmumu ile kaplar. Bal, su buharlaşmadan toplanırsa, nem içeriği çok yüksek olur ve doğal olarak oluşan maya hücreleri fermente olur. Bu bal cıvık olacak ve tadı sirke gibi olacaktır.
Tek bir işçi arı 6 haftalık ömrü boyunca bir çay kaşığından daha az bal yapar (kimseyi sokmadığını varsayarsak, arılar soktuktan sonra ölür). Kelimenin tam anlamıyla ölümüne çalışırlar. Bir koloni tipik bir yaz boyunca 44 kilo bal üretebilir. Bu, 1 milyondan fazla yiyecek arama gezisi gerektirir ve kabaca kış aylarında koloniyi sürdürmek için gereken miktardır.
ARILAR NEDEN BAL ÜRETİR?
Bal, kışın arı kolonisini besler. Arılar karbonhidrat için bal, protein, vitamin ve yağ için polen yerler. İşçi arılar, kovan için ısı üretmek için balı metabolize eder, bu nedenle her zaman mevcut olmalıdır. Sizin öğle yemeğinizi savunduğunuz gibi, arılar da ballarını korur.
Arılar, kış aylarında yetersiz kalarak açlıktan ölebilir. Dronlar (erkek arılar) balın tamamını yedikleri için kışı arı kovanında geçirmelerine izin verilmez. Aferin beyler.
Teknik olarak bal arılardan alınır, bu yüzden bazı insanlar onu tüketmekten kaçınmaya çalışır.
ARI POPÜLASYONU NEDEN AZALIYOR?
Daha fazla insanla, daha fazla yiyeceğe ihtiyacımız var. Daha fazla yiyecek yetiştirmek için daha fazla arıya ihtiyacımız var.
Arı popülasyonları birçok nedenden dolayı azalmaktadır:
• Varroa akarı
• Koloni Çöküşü bozukluğu
• Böcek öldürücüler (neonikotinoidler)
• Kimyasallar
• Antibiyotikler
Arılara sağlanan yapay diyetler, arıları diğer böceklerden hastalığa ve tacize açık hale getirebilir (çünkü arıların normalde yiyeceği bal hasat edilir). Bu sorunlar bölgeden bölgeye değişmektedir
BALIN FAYDALARI NELERDİR?
Deri
Bal, yaralarda doku büyümesini, kollajeni ve yeni kan damarlarını uyarabilir. Ayrıca nemi emebilir ve mikropları savuşturabilir. Balın antibakteriyel etkisi şekerler, düşük nem, glukonik asit (asidik bir ortam yaratan) ve hidrojen peroksit ile ilişkilendirilebilir. Baldaki nitrik oksit son ürünleri de faydalı olabilir.
Alerjiler
Saf balın polen izleriyle birlikte alınması, yerel havadaki alerjenlere karşı daha iyi bir tolerans oluşturmaya yardımcı olabilir.
Boğaz Ağrısı Ve Öksürük
Balın boğazı yatıştırdığı ve tıkanıklığı azalttığı söylenir. Büyük bir gözden geçirme, balın akut öksürük semptomları için hiçbir tedaviden daha iyi olduğu ve bazen de ticari öksürük şurupları kadar iyi olduğu sonucuna varmıştır.
Gastrointestinal Hastalık
Bal, hazımsızlığı ve diğer GI rahatsızlıklarını gidererek bağırsaktaki kötü bakterileri yok etmeye yardımcı olabilir. Ayrıca mide ülserlerine karşı korunmaya yardımcı olabilir.
Egzersiz İyileşmesi
Bal, atletik performans, iyileşme ve kas büyümesini teşvik etme söz konusu olduğunda, hızla sindirilen karbonhidratların diğer biçimleri gibi davranır. Bal, yüksek fruktozlu mısır şurubu ile aynı miktarda fruktoza ve agave nektarından daha az fruktoza sahiptir (farklı bal çeşitleri, fruktoz içeriğinde biraz farklılık gösterir).
Bozuk Bal
Gıda güvenliği için balı 70 ila 80 F arasında hava geçirmez kaplarda saklayın.
Fermantasyon
Bal, maya hücreleri içerir. Balda %19’dan fazla su olduğunda maya hücreleri bölünür ve fermantasyon gerçekleşir.
Bu, arıcılar balı çok erken hasat ettiğinde veya bal saklama kabınıza su/tükürük geldiğinde olur. Bal bir gün sirke gibi kokarsa, fermente/fermente olmuştur.
Deli bal
Bazı ballar insanlar için zehirlidir. Bu “deli bal” genellikle kuzey yarımkürede orman gülleri, dağ defneleri, zakkum ve açelyalardan üretilen ballarda bulunur. Bu bitkilerin nektarı grayanotoksin (psikoaktif ve zehirli) içerebilir.
Neyse ki (arılar için değil bizim için), arılar filtreleme ajanı görevi görür ve kovana geri getirilen herhangi bir toksik kimyasal seviyesi, arıları insanlara ulaşmadan öldürür.
Yerel bal
Yerel olarak üretilen bal, ticari olarak karıştırılmış baldan daha fazla bakteri içerme eğilimindedir. Bunun nedeni muhtemelen yerel balın daha az işleme tabi tutulmasıdır.
Dişler
Bal, çürükler ve diş erozyonu için sofra şekeri, soda ve meyve suyu gibi kötü bir haberdir.
Bebekler
Clostridium botulinum (diğer adıyla botulizm) bakterilerinin bulunma potansiyeli nedeniyle bebekler (12 aylıktan küçük) baldan kaçınmalıdır. Genel olarak, yetişkinlerin daha sağlam sindirim sistemleri herhangi bir bakteriyi yok edebilir.
Alerji
Bal reaksiyonları nadirdir, yine de polen ve proteinler nedeniyle mümkündür.
Zehirli Çiçekler
Toksik bileşikler çiçekli bitkilerin %3’ünde bulunur ve yutulduğunda zararlıdır. Çiçek özelliği olmayan ticari bal karışımları, bu zararlı bileşiklerden daha fazlasını içerir.
Risk değerlendirmelerine göre, düzenli olarak çok fazla bal yediğinizi varsayarsak (günlük alım 15-25 gram), bu toksik bileşiklerin seviyeleri karaciğer sirozu, pulmoner hipertansiyon ve kanser gibi kronik hastalıklara neden olabilir.
Bal Ve Çevre
Çevresel açıdan bakıldığında, yerel kaynaklı bal, yüksek düzeyde işleme ve daha uzun taşıma mesafelerine maruz kalan ticari tatlandırıcılardan daha iyi bir seçimdir. Bu yüzden çayınıza tatlı bir şey koymanız gerekiyorsa, biraz yerel bal deneyin. Bir tarifte bal kullanırken, diğer sıvıların miktarını her fincan bal için ¼ fincan azaltın ve kullanılan her fincan bal için ½ çay kaşığı kabartma tozu ekleyin. Çok fazla kızarmayı önlemek için fırının sıcaklığını 25 F azaltın.