Akdeniz’de Kritik Tatbikat: Dört Ülke Türkiye’ye Karşı Bir Arada
CHP’NİN “İKİNCİ YÜZYILA ÇAĞRI” BULUŞMASI… PROF. DR. DARON ACEMOĞLU: “TÜRKİYE’NİN DEMOKRASİYİ VE SAĞLIKLI BİR EKONOMİYİ BİREBİR ANDA KURMASI LAZIM. BURADAKİ UYGUN HABER ŞU, BU ÇOK MÜMKÜN”
Haber: EDDA SÖNMEZ – ÇAĞATAN AKYOL / Kamera: ADEM KARABAYIR
Prof. Dr. Daron Acemoğlu, CHP’nin “İkinci Yüzyıla Çağrı Buluşmasında”; “Türkiye’de dünyanın hiçbir yerinde görülemeyecek bir tablo ortaya çıkıyor. İnşaat sektörü, sermayeye olan yatırımın yarısı. Makineye, teçhizata, teknolojiye olan yatırım bunun altında lakin inşaat ne yazık ki teknolojik bir ilerleme getirmiyor, yolsuzluk getiriyor” diye konuştu. Acemoğlu, “Türkiye’nin tarihi boyunca sorunu şu ki, devlet güçlü olsa bile toplum güçsüz kalıyor ve toplum güçsüz olduğu için devletin kurumları daha güzelleşmiyor. Bunun için demokrasi Türkiye için çok önemli. Türkiye’nin demokrasiyi ve sağlıklı bir ekonomiyi tıpkı anda kurması lazım. Buradaki âlâ haber şu, bu çok mümkün ve az çok ne yapmamızın çok açık bir halde görüldüğü, bilimsel olarak da çok açık” dedi.
CHP’nin “İkinci Yüzyıla Çağrı Buluşmasında”, İstanbul Lütfi Kırdar Memleketler arası Kongre ve Stant Sarayı’nda yapıldı. Prof. Dr. Daron Acemoğlu grafiklerle yaptığı konuşmada; şunları söyledi:
“TOPLAM FAKTÖR BÜYÜMESİNİ NE KADAR ARTIRIRSANIZ İKTİSADIN POTANSİYELİNİ DE O KADAR ARTTIRMIŞ OLUYORSUNUZ”
“Sağlıklı bir Türkiye iktisadı kurma konusunda konuşmak istiyorum. Türkiye’nin büyüme dinamikleri az çok biliniyor. 1980’lerin sonunda ve 1990’larda potansiyelin çok altında büyüdükten sonra Türkiye 2011- 2006 yılları ortasında Gayrisafi millî hasıla (GSMH) büyüme suratını yüzde 6’lara kadar çıkarttı fakat ondan sonra daha istikrarsız bir büyüme görüyoruz. Potansiyelinin altında lakin büyüme oranlarından daha da önemlisi büyümenin kalitesi. Büyüme kalitesinin birçok yönü var ancak ana sorun Türkiye’de verimlilik. Büyümenin verimliliği artırmaması. Buna birçok değişik açıdan bakmak mümkün fakat ekonomistlerin en çok kullandığı kavramlardan bir tanesi ‘toplu faktör verimliliği’ ve ‘toplam faktör verimliliğinin büyümesi.’ Bu büyümenin ne kadarının yeni teknolojilerden, kaynakların ne kadar hakikat dağılmasından, yeteneklerin, üretkenliğin artırılmasından geldiğini gösteriyor. Toplam faktör büyümesini ne kadar artırırsanız iktisadın potansiyelini de o kadar arttırmış oluyorsunuz.
“2006’DAN SONRA YOLSUZLUK ARTIYOR”
(Ana Sorun: Düşük Kaliteli Büyüme ve Verimlilik Problemi’ başlıklı grafikten bahsediliyor) Bu figür de size Türkiye’nin büyümesinin nereden geldiğini gösteriyor, iş gücünün büyümesinden mi ya da fizikî kapitalin büyümesinden mi yoksa toplam faktör büyümesinden mi… Buradan mavi ile gördüğünüz şey toplam faktörün büyümesi fakat daha kolayı değişik dönemlerde ortalamasını gösteriyor. Sarı ile gördüğünüz çizgi 1990’larda sıfır büyüme olduğunu gösteriyor toplam faktör verimliliğinde. Yani üretkenlikte ve verimlilikte hiçbir gelişme yok, esasen bu sorunun büyük bir parçası. 2001-2006 yılları ortasında öbür bir tablo çıkıyor karşımıza. Enflasyon denetim altına alındığı vakit, mali siyasetler yanlışsız bir çerçeveye gerçek adım attıkları vakit, yolsuzluğa karşı ufak birkaç adım atıldığı vakit ve öbür ıslahatlarla birlikte Türkiye iktisadının potansiyeli artıyor ve büyüme daha kaliteli bir hale geliyor. Yüzde 5 oranında ortalama toplam faktör verimliliği büyümesi var. Bu, Türkiye iktisadının aslında ne kadar önü açık bunun bir göstergesi. Fakat ne yazık ki 2006’dan sonra yolsuzluk artıyor, ıslahatlar tam bilakis gidince bir görüyoruz ki ortalama yüzde sıfır hatta negatif. Yani, Türkiye’de verimlilik artışı yok.
“MALEZYA, MEKSİKA, ÇİN ÜZERE ÜLKELER TÜRKİYE’DEN ÇOK DAHA İLERDELER”
Toplam faktör verimliliği biraz soyut bir kavram. Daha somut olarak bakmak mümkün, örneğin; Türkiye ne ihraç ediyor diye bakabiliriz. Örneğin, 1990’ların ortasında Türkiye ne ihraç ediyor diye baktığımızda bunun çoğu ziraî ürünler ve düşük kaliteli ürünler. Örneğin, tekstil… Fakat burada bir güzelleşme görüyoruz. 1990’lardan 2006 yılına kadar. Orta kaliteli, orta teknolojisi olan ürünlerin hissesi çok süratli bir biçimde artıyor. Örneğin, beyaz eşyalar. En yüksek teknolojilerde o kadar büyük bir ilerleme yok ancak tekrar de ihracatın teknoloji katkısı giderek artıyor. Ne yazık ki 2006-2007 yılından sonra burada bir duruluş var. Daha sonra hiçbir ilerleme yok. Türkiye yeniden düşük kaliteli büyümeye geri dönüyor. Şayet bunu daha da açık görmek istiyorsanız öteki orta gelirli ülkelerle kıyaslayabiliriz. Malezya, Meksika, Çin üzere ülkeler Türkiye’den çok daha ilerdeler. Daha fazla teknoloji içeren ürün ihraç ediyorlar ve giderek artıyor.
“TÜRKİYE’DEN GELEN ÖĞRENCİLERİN MEMLEKETLER ARASI İMTİHANLARDA ALDIĞI NOTLAR ÇOK DÜŞÜK”
Türkiye’de bir sakinlik var. Bu, düşük kaliteli verimsiz büyümenin en önemli ögelerden bir tanesi de Türkiye’nin kaynaklarını gerçek kullanmamamız. Bu kaynakların içindeki en önemlilerinden bir tanesi insan kaynakları… Eğitim düzeyi ve eğitim kalitesi çok kötü bir durumda. Buna da birkaç açıdan bakabiliriz. Örneğin, Türkiye’den gelen öğrencilerin memleketler arası imtihanlarda aldığı notlar çok düşük ya da Türkiye’deki öğrencilerin üniversiteye gitme ya da liseden mezun olma oranları Avrupa’dan hatta Güney Amerika’ya oranla çok düşük. Türkiye en yüksek lise mezunu olmayan oranında şu anda.
“2006-2007 YILINDAN SONRA EŞİTSİZLİK YENİDEN ARTMAYA BAŞLIYOR VE ESKİ GÜNEY AMERİKA DÜZEYLERİNE GELİYOR”
Teknolojiye yatırım yapmamak, verimsiz büyüme, insan kaynaklarını hakikat kullanmama bunun net bir sonucu var. Düşük verimli istihdam, düşük ücret düzeyi, yoksulluk ve şayet bu yoksulluk sorununu çözmek istiyorsak verimliliği artırmak lazım fakat aslında Türkiye’deki sorun bundan da daha derin. Çünkü, olan gelirde çok eşitsiz bir formda dağılıyor. Türkiye’deki eşitsizlik sorununa de çok açıdan bakmak mümkün. Size ekonomistlerin çok kullandığı ‘GİNİ Katsayısı’ verisini gösteriyorum, 2000’lerin başında Türkiye’nin GİNİ katsayısı yüzde 42. Bu da Türkiye’yi Avrupa’dan çok daha eşitsiz bir duruma getiriyor. Güney Amerika’nın en eşitsiz ülkelerinden Brezilya ile birebir düzeye koyuyor. Yüksek kaliteli büyüme tıpkı vakitte istihdam ücretlerini artıran bir büyüme. Bu olduğu vakit GİNİ katsayısında bir azalma görüyoruz lakin ne yazık ki 2006-2007 yılından sonra eşitsizlik yeniden artmaya başlıyor ve eski Güney Amerika düzeylerine geliyor.
“İNŞAAT SEKTÖRÜ SERMAYEYE OLAN YATIRIMIN YARISI”
(Türkiye’de Eşitsizlik grafiğine ilişkin) Ulusal gelir kime gidiyor diye bakabilirsiniz. Burada, yeşil ile gördüğünüz ulusal gelirin en zengine yüzde 1’e giden hissesi çok yüksekle artmaya devam ediyor. Onun yanında en aşağıdaki yüzde 50’ye giden hissesine da bakarsanız yüzde 15’in altında ve düşmeye devam ediyor. Gelir dağılımı gerçekten çok hüzün verici. Pekala, bu kadar sorunun içinde Türkiye nasıl büyüdü? Bunun da birçok nedeni var lakin bu nedenler içinde en önemli ögelerden bir tanesi kredi. Türkiye çok büyük bir kredi patlamasından geçti. 2000’lerin başında Türkiye’deki kredi toplam kredi, gayrisafi millî hasılaya (GSMH) oranla yüzde 10 üzereydi. Çok süratli bir büyüme ile bu yüzde 80’e yaklaşmış durumda. Bu kredi patlaması, büyümenin en büyük motoru oldu Türkiye’de. Türkiye yalnızca iç borçlanmada değil, dışarıdan da çok borç aldı. Dış borçlanma çok arttı son 20 yıl içinde. Dışarıdan kaynak almasından bir sorun yok. Şayet bu kaynaklar; yatırıma, AR-GE’ye, teknolojiye, insani kaynaklara, eğitime bilime gidiyorsa bu ülkenin gelecek potansiyelini artırır fakat Türkiye’de ne yazık ki olan bu değildi. Türkiye’de büyüme nasıl geldi diye bakarsanız, örneğin sermaye nereye gidiyor, nerede kapital var, nerede yatırım diye bakarsınız. Buna baktığınız vakit Türkiye’de dünyanın hiçbir yerinde görülemeyecek bir tablo ortaya çıkıyor. İnşaat sektörü sermayeye olan yatırımın yarısı. Makineye, teçhizata, teknolojiye olan yatırım bunun altında fakat inşaat ne yazık ki teknolojik bir ilerleme getirmiyor, yolsuzluk getiriyor. Ücretleri artırıyor. Alışılmış bu çarpıtılmış sistemin tabanı kurumları düşünmeden anlamak mümkün değil. Türkiye’nin tarihindeki sorunlar kurumsal sorunlar. Örneğin iktisadi kurumlara bakarsanız, yani yatırımcıların baktığı kurumlara bakarsanız her vakit sorunu açık bir yer. Yolsuzluğu denetleme, yargı, genel denetlemenin kalitesine, hukuk üstünlüğüne bakabilirsiniz. Bunların hepsinin dutumu memleketler arası göreceli olarak âlâ değil. 2001’den sonra yüksek kaliteli dediğim büyüme sırasında ufak bir düzgünleşme oluyor. Yolsuzluk daha güzel denetim altına alınıyor, yargı kurumları biraz daha düzgünleşiyor, iş piyasasındaki kurumlar biraz daha düzgünleşiyor. Bu ufacık güzelleşme ile verimlilik artıyor. Ne yazık ki 2006-2007’den sonra kurumlarda bir çökme var. Çok daha geri gidiyor, yolsuzluk büsbütün denetim altında, yargı bağımsızlığını kaybediyor, denetleme kalmamış durumda.
“TÜRKİYE’NİN SORUNU SİYASETLE, SİYASİ SİYASETLER İLE, SİYASİ İKTİSAT İLE İÇ İÇE”
Ekonomik kurumları siyasi kurumları düşünmeden anlamamız mümkün değil. Türkiye’nin sorunu herkesin takdir ettiği üzere, siyasetle, siyasi siyasetler ile, siyasi iktisat ile iç içe. Burada da ortaya çıkan tablo iç açıcı değil. Türkiye’deki kurumların düzeyi giderek kötüleşiyor ve bunu birçok data ile görmemiz mümkün. Burada size Freedom House’un verdiği endekse göre, Türkiye’deki siyasi haklar şu anda 1980’in başına gelmiş durumda. Tabir özgürlüğüne bakarsanız daha da kötü… 2006-2007’den sonra korkunç bir çöküş var tabir özgürlüğünde. Özgür medya, özgür sivil toplum artık çok güç. Burada karşımıza çıkan tablo negatif. Daha negatif yönü var, çünkü düşük kaliteli büyüme bir tek eşitsizlik, ücret düşüklüğü, verimsizlik getirmiyor. Tıpkı vakitte sürdürülebilir bir büyüme değil.
“GELECEK VAKİTLERDE KULLANACAĞIMIZ REZERV KALMADI”
Enflasyon yüksek olunca öbür tesirleri de oluyor. Gelir dağılımını çok daha kötüleştiriyor, daha yoksulluğu derinleştiriyor. Tıpkı vakitte yatırım sisteminin daha da çarpıtıyor. Bunu görmenin bir yolu iş adamlarının yatırım yaparken baktıkları şeyin gerçek faizlerin nasıl geliştiğine bakmak. Gerçek faizler yani enflasyona göre nasıl geliştiğini gösteriyor. Türkiye’de milletlerarası göreceli olarak görmediğimiz bir tablo ortaya çıkıyor. Devlet bankalarının verdiği krediler ile gelir dağılımı daha da çok kötüleşiyor. Çünkü bu kaynaklar yandaş şirketlere, yandaş holdinglere gidiyor. Yeni yatırıma, yeni güce sahip şirketlere gitmiyor. Birebir vakitte meslektaşlarımın da vurguladığı üzere net rezervler korkunç bir negatif hale gelmiş durumda. Gelecek vakitlerde kullanacağımız rezerv kalmadı. Karşımıza çıkan tablo çok negatif lakin ben karamsar olarak görmüyorum Türkiye’nin geleceğini… Genelde meslektaşlarımın tıpkı formda vurguladığı üzere optimist olacak şeyler de var. Bunların içinde en önemlisi Türkiye’nin potansiyelinin çok yüksek olması. Başka müspet şey ise çözümlerin aslında çok açık olması. İktisat konusunda bilgisi olan, bilimsel araştırma yapan insanlara sorarsanız herkesin Türkiye’nin ne yapması konusunda tıpkı fikirlere sahip olduğunu göreceksiniz. Bunlar, kısa dönemde olağanlaşması, orta dönemde teknolojiye, eğitime, bilime, yatırım yapıp bir teknoloji stratejisi ile üretkenliği artırmak ve bunları yanlışsız bir kamusal ağa, kurumsal yapıya oturtmak.
“TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK BÜYÜK BİR PROBLEM”
Normalleşmede burada bahsetmek istediğim şey, birinci önemli şey; para siyasetleri yani faiz siyasetlerini düzelterek enflasyonu düşürmek. Enflasyonun bu düzeyde olduğu bir iktisat de diğer kaynakların hakikat olarak dağılması mümkün değil lakin enflasyonu düşürmek kolay değil ve bu süreçte mali siyasetleri yanlışsız kullanıp yoksulluğu azaltması lazım. Türkiye’de işsizlik büyük bir sorun. Bunun çok daha büyük bir sorun haline gelmemesine müsaade vermemek lazım. Tıpkı vakitte Türkiye’nin banka bilançolarını düzeltmesi lazım.
“TÜRKİYE’NİN DEMOKRASİYİ VE SAĞLIKLI BİR EKONOMİYİ TIPKI ANDA KURMASI LAZIM”
Türkiye’nin bir teknolojik atılım yapması lazım. Bunun için meslektaşlarımın da vurguladığı üzere AR-GE’ye yatırım gerekiyor, bilime yatırım gerekiyor. Eğitimin uygunlaştırılması gerekiyor. Bu büsbütün bir teknoloji stratejisi gerektiriyor. Bunların hiçbiri hakikat kurumsal yapılar olmada, demokrasi olmadan olmaz. Türkiye’nin tarihi boyunca sorunu şu ki, devlet güçlü olsa bile toplum güçsüz kalıyor ve toplum güçsüz olduğu için devletin kurumları daha güzelleşmiyor. Bunun için demokrasi Türkiye için çok önemli. Türkiye’nin demokrasiyi ve sağlıklı bir ekonomiyi birebir anda kurması lazım. Buradaki güzel haber şu, bu çok mümkün ve az çok ne yapmamızın çok açık bir halde görüldüğü, bilimsel olarak da çok açık.”
