IMF, Türkiye’nin Büyüme Tahminini Güncelledi: Düşüş Var!
MERKEZ BANKASI, YIL SONU ENFLASYON VARSAYIMINI 60,4’TEN YÜZDE 65,2’YE YÜKSELTTİ
ESRA ALUS
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Şahap Kavcıoğlu, yılın son enflasyon raporunu açıkladı. Kavcıoğlu, 2022 yıl sonu enflasyon iddiasını 4,8 puanlık güncellemeyle yüzde 60,4’ten yüzde 65,2’ye yükselttiklerini açıkladı. Bir soru üzerine net kusur noksan (kaynağı belgisiz harcama) sayılarının yüksek olmasının bir tek nedene bağlanamayacağını belirterek, “Her şeyin altında bir şey aramaya gerek yok diye düşünüyorum” dedi.
TCMB, yılın üçüncü enflasyon raporunda 2022 yıl sonu enflasyon kestirimini 17,6 puanlık güncellemeyle yüzde 42,8’den yüzde 60,4’e yükseltmişti. Bugün Kavcıoğlu yılın son Enflasyon Raporu’na ait sunumunda, enflasyon iddiasını bir kere daha güncellediklerini bildirdi. Kavcıoğlu, 2022 yıl sonu enflasyon varsayımını 4,8 puanlık güncellemeyle yüzde 60,4’ten yüzde 65,2’ye yükselttiklerini duyurdu. Kavcıoğlu, enflasyonun 2023 yıl sonunda yüzde 22,3 ve 2024 yıl sonunda ise yüzde 8,8 düzeyine gerileyerek, azalış eğilimini sürdüreceğinin iddia edildiğini belirtti. Merkez Bankası Lideri, 2022 yılı ortalama petrol fiyatları varsayımını 99,6 dolardan 100,5 dolara çıkardıklarını, yüzde 71,3 olan yıl sonu besin fiyatları iddiasını yüzde 75’e yükselttiklerini bildirdi.
Kavcıoğlu, yılın son Enflasyon Raporu’na ait, yaklaşık 1,5 saat süren sunumunda şunları söyledi:
“KÜRESEL KRİZİN GELECEK YIL DÜNYA İKTİSADINI DAHA ÇOK ETKİLEMESİ BEKLENMEKTEDİR: Küresel iktisadi faaliyette ikinci çeyrekte gerçekleşen yavaşlama eğilimi, öncü göstergelere göre yılın geri kalanında da devam etmektedir. Rusya-Ukrayna Savaşı’na bağlı olarak ortaya çıkan ve giderek artan jeopolitik riskler, pandemi nedeniyle bozulan küresel tedarik zincirlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu riskler, güç, çeşitli orta malı ve emtia ürünlerinde arz kısıtlarına ve yüksek fiyat oynaklıklarına neden olmaktadır. Bu durum, enflasyonun küresel ölçekte yükselmesine ve talebin zayıflamasına yol açarken, tıpkı vakitte, enflasyon oranlarındaki artışın öngörülenden daha uzun süreceğine dair beklentileri de güçlendirmektedir. Dünya genelinde yüksek seyreden enflasyonun sonucu olarak finansal şartlardaki sıkılaşma eğilimi artmakta ve bu durum, iktisadi faaliyeti sonlandıran bir öteki önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Küresel iktisadi faaliyet üzerindeki bahsi geçen risklerin önümüzdeki dönemde de devam etmesi ve özellikle, gelecek yıl dünya iktisadını daha çok etkilemesi beklenmektedir.
2023 YILINA AİT BÜYÜME VARSAYIMLARI ÖNEMLİ ÖLÇÜDE AŞAĞI YÖNLÜ GÜNCELLENMİŞTİR: Bu çerçevede, 2023 yılına ait büyüme varsayımları, önceki rapor dönemine göre küresel ölçekte önemli ölçüde aşağı yönlü güncellenmiştir. Güç kaynaklı kısıntılar nedeniyle üretim kapasitesi risk altında olan Avrupa ülkeleri için söz konusu kestirim güncellemeleri daha besbellidir. Bununla birlikte, küresel iktisadi faaliyetteki yavaşlamaya bağlı olarak, emtia fiyatları ikinci çeyrekten itibaren gerilemeye başlamıştır. Öbür taraftan emtia fiyatlarında son dönemde gerçekleşen aşağı yönlü eğilimin enflasyon dinamiklerini olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir. Başka taraftan, emtia fiyatlarının hala geçmiş dönem ortalamalarının üzerinde olduğu ve savaşın tesirlerinin sürmesiyle birlikte güç fiyatlarının dalgalı bir seyir izlediği görülmektedir. Ülkemizin oynadığı yapan rol, tahıl tedarikinde olduğu üzere güç piyasasında da arz meselelerinin giderilmesine katkı sağlayacak ve fiyat gelişmelerinin seyrini olumlu yönde etkileyebilecektir.
KÜRESEL ENFLASYON ORANLARINDAKİ YÜKSEK SEYRİN BİR SÜRE DAHA DEVAM ETMESİ BEKLENİYOR: Küresel büyüme görünümündeki zayıflamaya ek olarak, nakliyecilik maliyetleri ve emtia fiyatlarında gözlenen daha ölçülü seyre karşın, küresel enflasyon oranları artış eğilimini sürdürmektedir. 2022 yılına ait enflasyon beklentileri, birçok gelişmiş ülke için bir önceki Rapor dönemine göre üst yönlü güncellenmiştir. Küresel enflasyon oranlarındaki yüksek seyrin bir süre daha devam edeceği beklenmektedir. Küresel büyüme görünümündeki zayıflamaya ek olarak, nakliyat maliyetleri ve emtia fiyatlarında gözlenen daha ölçülü seyre karşın, küresel enflasyon oranları artış eğilimini sürdürmektedir. 2022 yılına ait enflasyon beklentileri, birçok gelişmiş ülke için bir önceki Rapor dönemine göre üst yönlü güncellenmiştir. Küresel enflasyon oranlarındaki yüksek seyrin bir süre daha devam edeceği beklenmektedir.
ULUSLARARASI KURULUŞLAR TÜRKİYE’YE AİT BÜYÜME İDDİALARINI ÜST YÖNLÜ GÜNCELLEDİ: Yurt içi iktisadi faaliyet, yaşanan büyük arz şoklarına karşın, sürdürülebilir bir yapıda ve kesintisiz bir biçimde devam etmektedir. Türkiye iktisadında son sekiz çeyrek boyunca gerçekleşen büyüme oranları, eğilim olarak başka büyüme dönemlerinin üzerinde seyretmektedir. Pandemi sonrasında süratle olağanlaşan ve imalat endüstrinin öncülüğünde dış ticaret yapısında bir dönüşüm geçiren Türkiye iktisadı, yılın ikinci çeyreğinde de güçlü performans sergilemiş ve yıllık bazda yüzde 7,6 oranında büyümüştür. Milletlerarası kuruluşlar da Türkiye’ye ait 2022 yılı büyüme kestirimlerini önemli ölçüde üst yönlü güncellemektedir.
İHRACAT VE MAKİNE-TEÇHİZAT YATIRIMLARININ BÜYÜMEYE OLAN KATKISI ARTARAK DEVAM EDİYOR: Türkiye’nin yapısal dönüşüm sürecinin en önemli mihenk taşlarından olan ihracat ve makine-teçhizat yatırımlarının yıllık büyümeye olan katkısı artarak devam etmektedir. Bu gelişme, Türkiye İktisat Modeli’nin amaçlarıyla da uyumludur. İkinci çeyrekte, yıllık bazda yüzde 7,6 oranında gerçekleşen büyümenin 2,7 puanı net ihracattan, 2,2 puanı ise makine-teçhizat yatırımlarından gelmiştir. Üretim tarafında ise hizmet ve sanayi sektörleri ikinci çeyrekte de büyümeye katkı vermeyi sürdürmüştür. Yılın ikinci yarısına ait göstergeler, ihracatın yüksek düzeylerini koruduğuna ve yatırım eğiliminin güçlü kalmayı sürdürdüğüne işaret etmektedir.
TÜRKİYE G20 ÜLKELERİNDEN GÖZLE GÖRÜLÜR BİR BİÇİMDE OLUMLU YÖNDE AYRIŞTI: Türkiye, uygulanan aktif siyasetler sayesinde güçlü ve kapsayıcı bir büyüme gerçekleştirerek, G20 ülkelerinden gözle görülür bir biçimde olumlu yönde ayrışmıştır. Refah kazanımları ve verimliliği daha düzgün yansıtan satın alma gücü paritesine göre kişi başına düşen Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’ya bakıldığında ise Türkiye’nin pandemi sonrasında yüksek gelir kümesi ülkelerden daha süratli büyüdüğü ve üst orta gelirli ülkelerden de olumlu yönde ayrıştığı görülmektedir. Gerçekleşen ve beklenen büyüme oranları, bu sürecin 2022 yılında da devam edeceğini göstermektedir.
MAKİNE-TEÇHİZAT YATIRIMLARI, GEÇEN YILKİ YÜKSEK BAZ TESİRİNE KARŞIN BÜYÜDÜ: Bu dönemde, makine-teçhizat yatırımlarının ortalama yıllık büyüme oranı yüzde 20 olarak gerçekleşmiştir. Bu yılın ikinci çeyreğinde ise makine-teçhizat yatırımları, geçen yılki yüksek baz tesirine karşın yüzde 17,8 oranında büyümüştür. Büyümenin sürdürülebilirliğine ait bir başka gösterge olan net ihracat ile makine-teçhizat yatırımlarının ulusal gelir içerisindeki toplam hissesi yüzde 19,1’e yükselerek 2009 yılından bu yana en yüksek kıymetine ulaşmıştır.
SANAYİ ÜRETİMİ AVRUPA İKTİSADININ KARŞI KARŞIYA OLDUĞU RİSKLERİN TESİRLERİNİ YAŞAMAYA BAŞLADI: Temmuz başından bu yana öncü göstergeler, zayıflayan dış talebin tesiriyle yılın üçüncü çeyreğinde büyümede hudutlu bir yavaşlamaya işaret etmektedir. Sanayi üretimimiz hala pandemi sonrası yüksek düzeylerini korumakla birlikte, özellikle en önemli ihracat pazarımız olan Avrupa iktisadının önümüzdeki dönemde karşı karşıya olduğu risklerin tesirleri hudutlu da olsa hissedilmeye başlanmıştır. Sanayi sektörünün dış şoklara karşı dayanıklılığının artmasına ve göstermekte olduğu gelişim eğilimini sürdürmesine büyük önem veriyoruz. İmalat sanayi kapasite kullanım oranı, dördüncü çeyrek prestijiyle tarihi ortalamaları civarında seyretmektedir. Ek kapasite gereksinimi, yatırım talebini destekleyici bir öge olmayı sürdürmektedir. İmalat sanayi içerisinde, yüksek yatırım talebi olduğunu beyan eden alt sektörlerin kapasite kullanım oranlarının, imalat sanayi genelinin oldukça üzerinde olduğunu görmekteyiz.
MEVSİMSELLİKTEN ARINDIRILMIŞ İŞSİZLİK ORANI DÜŞMEYE DEVAM EDİYOR: İşgücüne iştirak oranındaki artış sürerken, işsiz sayısındaki azalış eğilimi de daha bariz hale gelmiş ve mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı ağustos ayı prestijiyle yüzde 9,6’ya gerileyerek 2014 yılı mart ayından bu yana kaydedilen en düşük düzeye ulaşmıştır. Bu dönemde, istihdam edilen kişi sayısı tarihî olarak en yüksek düzey olan 31,3 milyon şahsa ulaşmıştır. İşgücüne iştirak ve istihdam göstergelerinin pandemi öncesi düzeylerin üzerine çıkmış olması, işgücü piyasalarının sağlıklı işleyişini göstermesi açısından önem arz etmektedir.
İSTİHDAMINDAKİ ARTIŞ GİBİSİ ÜLKELERE KIYASLA OLDUKÇA YÜKSEK: 2020 yılı ikinci çeyreğinden itibaren süratle artan sanayi üretiminin yanı sıra yatırım harcamaları ve ihracatın da tesiri ile istihdam edilen kişi sayısı 2020 yılı birinci çeyreğinden bu yana toplamda 4,1 milyon kişi artmıştır. İstihdamdaki bu artış, gibisi ülkelere kıyasla oldukça yüksektir. Birebir dönemde, sanayi istihdamındaki artışa baktığımızda ise Türkiye’nin göreli performansı daha da öne çıkmaktadır. Sanayi üretimindeki gelişimin direkt ve dolaylı tesirleriyle güçlenen istihdamdaki yapısal kazanımların korunmasını önemsiyoruz.
TÜRKİYE İKTİSADI ÜST ÜSTE ÜÇ ÇEYREK YAPISAL CARİ FAZLA VERDİ: Fiyat ve çevrimsel tesirlerden arındırıldığında cari dengemizdeki düzgünleşme süreci ikinci çeyrekte de devam etmiştir. Bunun sonucunda, Türkiye iktisadı üst üste üç çeyrek yapısal cari fazla vermiştir. Cari fazla kapasitemizdeki yapısal güzelleşmeyi, katma bedel içerisindeki hissesini 2010’daki yüzde 15 düzeyinden 2021’de yüzde 22’ye çıkaran imalat endüstrimizin gösterdiği ihracat odaklı güçlü ilerleme desteklemiştir. Güç maliyetlerinin küresel çapta olağanüstü düzeyde yükseldiği bu sürecin sonunda, güç fiyatlarının olağanlaşma eğilimine girmesiyle birlikte, ülkemizin büyürken cari fazla verdiği bir dış istikrara kavuştuğunu göreceğiz.
2022 YILINDA, İHRACATTA ÜST ÜSTE REKOR DÜZEYDE ARTIŞLAR YAŞANDI: Türkiye iktisadının büyüme yapısındaki ihracat yüklü dönüşümün yansıması olarak, 2022 yılında, ihracatta üst üste rekor düzeyde artışlar yaşanmıştır. 2021 yılında 225 milyar doları düzeyine ulaşan ihracat, 2022 yılının Eylül ayı prestijiyle yıllık bazda 250 milyar dolarını aşmıştır. Öte yandan, dış talep şartlarında son aylarda gözlenen kısmi yavaşlama ile birlikte, üçüncü çeyrekte, mevsimsellikten arındırılmış ihracat yatay bir seyir izlemiştir. Birebir dönemde, ithalat ise güç fiyatlarına bağlı olarak artış kaydetmiştir.
İHRACATTA GERÇEKLEŞEN GÜÇLÜ ARTIŞTA YAPISAL VE KALICI ÖGELERİN AĞIR BASTI: Önümüzdeki döneme ait olarak, ihracat üzerindeki aşağı yönlü riskler bir önceki rapor dönemine göre artmış olmakla birlikte, pandemi sonrasında ihracatımızda gerçekleşen güçlü artışta yapısal ve kalıcı ögelerin ağır bastığını özellikle belirtmek isterim. Haziran 2018’den günümüze, ihracat ölçümüz yaklaşık yüzde 35,4 oranında artarken, gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerdeki ihracat ölçüsü artış oranları, sırasıyla, yüzde 15,8 ve yüzde 3,7 ile hudutlu kalmıştır. İhracat performansımızdaki olumlu ayrışmada, pandemi sonrasındaki süreçte ürün ve ülke çeşitlendirmesi yoluyla artan rekabetçi yapımız tesirli olmuştur. Finansal sistemin ihracatçıları destekleyici rolünü artırmaya yönelik atmış olduğumuz aktif adımlar da bu güçlü performansta belirleyici rol oynamaktadır.
TURİZM SEKTÖRÜNÜN BİRİNCİ SEKİZ AYDAKİ PERFORMANSI MEMNUNİYET VERİCİDİR: Ağustos ayı prestijiyle, yatırım ve ihracat kredilerinin toplam ticari krediler içerisindeki hissesi yüzde 28’i aşarak, son 20 yılın en yüksek düzeyine ulaşmıştır. Dış istikrarın önemli bir ögesi olmasının yanı sıra geniş bir istihdam ve gelir kaynağı da olan turizm sektörünün birinci sekiz aydaki performansı memnuniyet vericidir. Seyahat gelirlerinin 2021 yılına göre aylık bazda yüksek artış kaydettiği ve 2019 yılı sayılarını aştığı görülmektedir. Eylül ayına ilişkin öncü göstergeler, turizm gelirlerindeki güçlü seyrin devam ettiğine işaret etmektedir.
TÜKETİCİ FİYATLARI ÖNGÖRDÜĞÜMÜZ ORANDA ARTTI: Tüketici fiyatları eylül ayında yıllık bazda yüzde 83,5 oranında artmış ve temmuz ayı enflasyon raporunda öngördüğümüz patikanın orta noktasına yakın gerçekleşmiştir. Yıllık bazda çekirdek enflasyon göstergeleri ise nispeten daha olumlu bir görünüm sergilemektedir. B ve C endekslerinin aylık değişim oranlarında son aylarda bir ölçü yavaşlama gerçekleşmiştir. Enflasyonun dağılımına yönelik hesapladığımız alternatif çekirdek enflasyon göstergeleri de B ve C endekslerinin aylık artışlarında gözlediğimiz bu ölçülü yavaşlamayı teyit etmektedir. TÜFE yayılım endeksinde de üçüncü çeyrekte bir ölçü gerileme gerçekleşmiştir.
ULUSLARARASI NAKLİYAT MALİYETLERİ, KÜRESEL İKTİSADİ GÖRÜNÜME BAĞLI OLARAK GERİLİYOR: Küresel iktisadi faaliyetteki yavaşlama ve arz yönlü kısıtların nispeten hafiflemesi, emtia piyasalarındaki baskıyı hafifletmiştir. Küresel emtia fiyatlarındaki aşağı yönlü eğilime rağmen, jeopolitik meseleler nedeniyle doğal gaz fiyatları üçüncü çeyrekte bariz bir halde yükselmiştir. Bu gelişmeler sonucunda, yılın üçüncü çeyreğinde, ithalat ünite kıymet endeksinde bir önceki çeyreğe göre yüzde 1,9 oranında sonlu bir düşüş gerçekleşmiştir. Milletlerarası nakliyecilik maliyetleri, küresel iktisadi görünüme bağlı olarak gerilemektedir. Öteki taraftan, jeopolitik gelişmeler, tedarik süresi ve şartlarında vakit zaman düzensizlikler oluşturabilmektedir. Yurt içi tedarik süresindeki olumsuz görünüm sürmekle birlikte, önceki rapor dönemine kıyasla bir ölçü azalmıştır.
ÜRETİCİ FİYAT ARTIŞ EĞİLİMİ SON ÜÇ AYLIK DÖNEMDE ZAYIFLADI: Üretici fiyat artışları tarihî ortalamaların üzerinde seyrederken, artış eğiliminin son üç aylık dönemde zayıfladığı gözlenmektedir. Yılın üçüncü çeyreğine ait öncü göstergeler, talep şartlarında önceki çeyreğe göre daha ölçülü bir seyre işaret etmektedir. İmalat sanayi firmalarının kayıtlı iç ve dış piyasa siparişleri ile geleceğe yönelik sipariş beklentilerine bakıldığında, yurt dışı talepte daha bariz olmak üzere toplam talepte bir ölçü yavaşlama gözlenirken, yatırım eğilimleri gücünü korumaktadır. Çıktı açığı göstergeleri, bir önceki Rapor dönemindeki iddialarımızla uyumlu olarak, makroihtiyati önlemlerin de verdiği dayanakla gerilemiştir.
KÜRESEL BÜYÜMEYE YÖNELİK KARAMSARLIK VE JEOPOLİTİK RİSKLER SÜREKLİ TIRMANIYOR: Politika faizi, gayeli krediler, makroihtiyati önlemler, teminat yapısının uygunlaştırılması ve rezerv kaynaklarının yönetilmesine ait uygulamalarımızın tek bir siyaset çerçevesinin tamamlayıcı parçaları olarak ele alınmaları gerektiğini düşünüyoruz. Küresel büyümeye yönelik karamsarlığın arttığı ve jeopolitik risklerin sürekli tırmandığı bir dönemden geçiyoruz. Böyle bir ortamda, yapısal olarak güçlenen cari fazla kapasitemizin en önemli ögesi olan sanayi üretiminde yakaladığımız ivmenin ve istihdamdaki artışın sürdürülmesi için finansal şartların, özellikle finansman maliyeti kanalıyla destekleyici olması gerektiğini düşünüyoruz. Siyaset faizini toplamda 350 baz puan indirmiş bulunmaktayız. Aldığımız kararların, 2023 yılı içerisinde ekonomimizin dayanıklılığını artırarak arzın, yatırımların ve ihracatın sürekliliğine önemli ölçüde katkı sağlayacağını öngörüyoruz.
KREDİLERİN GEREK MALİYET GEREKSE KULLANIM HALLERİNE AİT PROBLEMLERİ TEŞHİS ETTİK: Bir önceki rapor döneminde de sizlerle paylaştığımız üzere kredilerin gerek maliyet gerekse kullanım formlarına ait sıkıntıları teşhis ettik ve makroihtiyati siyaset araçlarımızı güçlendirerek devreye aldık. Para Siyaseti Şurası karar metinlerimizde de belirttiğimiz üzere gayeli kredi düzeneklerini güçlendirmek ve mali transfer düzeneğini daha faal hale getirmek için kredilerin kullanım alanı ve yöntemleri ile finansman maliyetine yönelik önemli adımlar attık.
TL TİCARİ KREDİ FAİZLERİ 10 PUAN CİVARINDA GERİLEDİ: Uyguladığımız makroihtiyati önlemlerin aktifliği sayesinde kredi kompozisyonunda gayeli kredi siyasetimizle uyumlu değişiklikler gözlendi. Kredi büyümesinde daha istikrarlı bir gelişim gözlenirken, kredi faizlerine yönelik devreye alınan makroihtiyati düzenlemeler sonrasında mali transferin desteklendiğini ve TL ticari kredi faizlerinin 10 puan civarında gerilediğini görüyoruz. Buna ek olarak, kredilerin kompozisyonu maksatlı kredi politikalarımız sayesinde gelişmeyi sürdürmektedir. Tüketici kredilerinin ticari kredilere olan oranı azalırken, yatırım ve ihracat kredilerinin ticari krediler içerisindeki tartısı önemli ölçüde artmıştır.
OCAK-EYLÜLDE KOBİ’LER 558 MİLYAR TL FİYATINDA KREDİ KULLANDI: Maksatlı kredi kullanımının en önemli sonuçlarından birini KOBİ’ler tarafından kullanılan kredilerdeki gelişmeler oluşturmaktadır. Ocak-eylül döneminde, KOBİ’ler tarafından net olarak 558 milyar TL fiyatında kredi kullanımı gerçekleştirilmiştir. Bu ölçü, 2021 yılının birebir döneminde KOBİ’ler tarafından kullanılan 54 milyar TL fiyatındaki kredinin 10 katından fazladır. Buna ek olarak, KOBİ’lerin 2022 yılı Eylül ayındaki net kredi kullanım ölçüsü, önceki yılın Ocak-Eylül döneminin 1,5 katı olarak gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, bu dönemde, KOBİ kredilerinin fiyatı ve bankacılık sektörü kredileri içerisindeki hissesi tarihi olarak en yüksek düzeye ulaşmıştır.
TÜRK LİRASI CİNSİ MENKUL DEĞER FAİZLERİNİN SİYASET FAİZİNE YAKINSADIĞINI GÖRÜYORUZ: Teminat düzenlemeleri açısından da önemli adımlar attık. Bankaların, Merkez Bankası taraflı para takası süreçleri için uygulanan teminat blokajı ile Bankalararası Para Piyasası’nda gerçekleştirecekleri süreçler için gereken asgarî DİBS bulundurma oranını kademeli olarak artırdık. Bunlara ek olarak, bankaların endeksli değerler ile döviz ve altın cinsinden teminata husus olan varlıklarının teminat iskonto oranını da basamaklı olarak yükselttik. Aldığımız bu kararların akabinde, uzun vadeli sabit getirili ve Türk lirası cinsi menkul değer faizlerinin siyaset faizine yakınsadığını ve getiri eğrisinin bütün vadelerde aşağı kayarak nakdî transferin korunduğunu görüyoruz. DİBS getirileri, ek menkul değer tesis uygulamasından bu yana toplamda 1600 baz puan, önceki rapor döneminden bu yana ise 800 baz puana varan oranlarda düşmüştür.
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN PASİF KOMPOZİSYONUNDA DA TÜRK LİRASININ HİSSESİNİN ARTMASINI ÖNEMSİYORUZ: Uyguladığımız makroihtiyati önlemler ve liralaşma stratejimiz çerçevesinde bankacılık sektörünün pasif kompozisyonunda da Türk lirasının hissesinin artmasını önemsiyoruz. Bu kapsamda, sektörün fonlama yapısında en önemli bileşen olan mevduattaki liralaşma sürecini kur muhafazalı mevduat ürünü uygulamasıyla başlatmıştık. Uygulama hala gerek bankacılık sektörünün Türk lirası mevduatlarını gerekse memleketler arası rezervlerimizi desteklemeye devam ediyor. Bunun yanında, ihracat gelirlerinin bir kısmının Merkez Bankasına satılması üzere Türk lirasına talebin sürekliliğini güçlendiren ve rezerv yapımızın sağlamlığını destekleyen, çeşitlendirilmiş ve proaktif bir rezerv kaynak yönetimi uyguluyoruz. Buna ek olarak, mevduatlarda liralaşmayı teşvik eden makroihtiyati uygulamalarımızı geliştirerek sürdürüyoruz.
VARSAYIMLARIMIZI GÖZDEN GEÇİRDİK VE GÜNCELLEDİK: İthalat fiyatları, besin fiyatları ve küresel büyüme üzere dışsal ögeler için varsayımlarımızı gözden geçirdik ve güncelledik. Öncü göstergeler, küresel iktisadın resesyona girme riskinin arttığı yönünde güçlü sinyaller veriyor. 2023 yılı için dış talebe ait iddialarımızı, güç krizi ve finansal şartlara bağlı olarak artan riskler nedeniyle aşağı yönlü güncelledik. Son dönemde küresel talebe ait beklentilerle birlikte gerileyen emtia fiyatlarına rağmen, güç fiyatlarının jeopolitik risklere bağlı olarak dalgalı bir seyir izlemesi sonucunda, petrol fiyatlarına dair varsayımlarımızı 2022 ve 2023 yılları için bir ölçü üst yönlü güncelledik.
GIDA FİYATLARININ ARTACAĞINI VARSAYDIK: İthalat fiyatlarının genel düzeyine dair varsayımımızda, gerçekleşmeler kaynaklı olarak 2022 yılı için hudutlu bir ölçü üst yönlü, 2023 yılı için ise küresel talep görünümü ile uyumlu olarak aşağı yönlü bir güncelleme yaptık. Besin fiyatlarının, yıl sonuna gerçek düşüşe geçerek 2022 yılında yüzde 75, 2023 yılında ise yüzde 22 oranında artacağını varsaydık. Kestirimler üretilirken, makroekonomik siyasetlerin orta vadeli bir perspektifle, enflasyonu düşürmeye odaklı ve liralaşma adımları kapsamında koordineli bir biçimde belirlendiği bir görünüm temel aldık.
TAHMİNLER 2023 YILI VE SONRASINDA ENFLASYONUN KADEMELİ OLARAK GERİLEYECEĞİNE İŞARET EDİYOR: Anlattığım bu çerçeve dâhilinde ürettiğimiz enflasyon iddialarımızı paylaşacağım. Enflasyon varsayım aralığımızın orta noktaları 2022 yılı sonunda yüzde 65,2; 2023 yıl sonunda yüzde 22,3 ve 2024 yıl sonunda ise yüzde 8,8 düzeylerine tekabül etmektedir. Kestirimler, para siyasetinin sürdürülebilir fiyat istikrarını sağlama maksadı doğrultusunda belirlendiği bir çerçevede, 2023 yılı ve sonrasında enflasyonun ana eğiliminin kademeli olarak gerileyeceğine işaret ediyor.
NORMALLEŞME EĞİLİMLERİNİN SÜRECEĞİNİ BAZ ALIYORUZ: Tahminlerimizde finansal şartların sıkılaşmasıyla yavaşlayan küresel talep yoluyla ithalat fiyatlarında olağanlaşma eğilimlerinin süreceğini baz alıyoruz. Söz konusu dışsal şartlar altında, aldığımız makroihtiyati önlemlerin mali gelişmeler üzerindeki dengeleyici tesirleriyle birlikte, arz-talep istikrarının, cari istikrarın, döviz piyasasında görülen istikrarlı seyrin enflasyon beklentilerine ve fiyatlama davranışlarına olumlu yansıyacağını öngörüyoruz.
2022 YIL SONU ENFLASYON KESTİRİMİ YÜZDE 65,2 OLARAK GÜNCELLENDİ: Böylece, 2022 yıl sonu enflasyon varsayımını 4,8 puanlık güncellemeyle yüzde 60,4’ten yüzde 65,2’ye; 2023 yıl sonu varsayımımızı ise 3,1 puanlık bir güncelleme ile yüzde 19,2’den yüzde 22,3’e güncelledik. Her iki yıl için başlangıç şartlarındaki güncelleme, kestirimler üzerinde, sırasıyla, 0,9 ve 2,9 puan kadar tesirli oldu. Türk lirası cinsinden ithalat fiyatları ve besin fiyatları varsayımlarındaki güncellemeler 2022 yılı enflasyon iddialarını, sırasıyla, 2,2 ve 0,9 puan kadar üst çekti. 2023 yılı enflasyon kestirimlerini Türk lirası cinsinden ithalat fiyatları 1,1 puan yükseltirken, besin fiyatları varsayımındaki güncellemeler ise 0,9 puan düşürdü.
DOĞAL GAZ VE ELEKTRİK AYARMALARI ENFLASYON İDDİASINI 0,6 PUAN ARTIRDI: Yönetilen yönlendirilen fiyatlardaki doğalgaz ve elektrik kaynaklı gerçekleşen ayarlamalar, 2022 yıl sonu enflasyon iddiasını 0,6 puan artırdı. Öte yandan, 2022 yılında çıktı açığındaki güncellemenin iddialara tesirini 0,2 puan hesaplarken, 2023 yılında oldukça sonlu olacağını öngörüyoruz.
LİRALAŞMA STRATEJİMİZİN MUVAFFAKİYETE ULAŞMASI İÇİN GÜÇLÜ VE KARARLI ADIMLAR ATTIK: 2022 yılı içerisinde tüm siyaset araçlarımızı gözden geçirerek ülkemizin ihtiyaç ve şartlarına en uygun para siyaseti çerçevesini kademeli olarak oluşturduk. Kalıcı fiyat istikrarını hedefleyen liralaşma stratejimizin muvaffakiyete ulaşması için güçlü ve kararlı adımlar attık.
ENFLASYONUN ÖNEMLİ BİR KAYNAĞINI ARZ ŞOKLARI OLUŞTURUYOR: Enflasyonda sizlerle paylaştığım iddialarla uyumlu bir düşüşün nasıl sağlanacağını özetleyerek konuşmamı sonlandıracağım. Dünyanın her yerinde olduğu üzere ülkemizde de enflasyonun önemli bir kaynağını arz şokları oluşturuyor. Emtia ve güç fiyatları, yakın dönemde bir ölçü gerilemekle birlikte tarihi ortalamalarının üzerinde artışlar yaşadı. Bu gelişmeler gerek pandemi gerekse jeopolitik risklerin tesiriyle ortaya çıkan büyük arz kısıtlarının sonucudur. Merkez Bankası olarak, iktisat siyasetlerinin denetim alanının dışında kalan söz konusu arz kaynaklı maliyet baskılarına faiz artırımlarıyla karşılık vermenin tesirli olmayacağını kıymetlendiriyoruz.
ENFLASYONUN DÜŞMESİNİ ÜRETİMİ DESTEKLEYEREK VE ÜRETİM GÜCÜMÜZÜ ARTIRARAK SAĞLAYABİLİRİZ: Enflasyonu düşürmek emeliyle, sadece toplam talebi kısıtlayıcı siyasetler uygulayarak, halihazırda arz yönlü baskılarla mücadele eden üreticilerin yatırım ve ihracat kapasitelerine ziyan vermekten öteye gidemeyiz. Tam aksine, enflasyonun düşmesini üretimi destekleyerek ve üretim gücümüzü artırarak sağlayabiliriz. Faiz ve maksatlı kredi kararlarımızla, uygun finansman şartları oluşturarak, arz ve cari fazla kapasitemizi geliştirmeyi amaçlıyoruz. Bu doğrultuda, üreticilerin kredi erişimini destekleyerek yatırım, istihdam, üretim ve ihracatın artarak devam etmesine katkı sağladık.
MEVDUATLARIN İÇERİSİNDE TL’NİN HİSSESİNİN DAHA DA ARTACAĞINI ÖNGÖRÜYORUZ: Mevduatların içerisinde Türk lirasının hissesi süratle artıyor. Bu hususta net maksatlar belirleyerek yola devam ediyoruz. Önümüzdeki dönemde Türk lirasının hissesinin daha da artacağını öngörüyoruz. Hasebiyle, bu kanaldan döviz kurlarındaki istikrara katkı sağlayarak, enflasyonu besleyen önemli bir ögesi da denetim altına almış oluyoruz.
SAĞLIKSIZ FİYAT OLUŞUMLARINA MÜSAADE VERMEYECEĞİZ: Önümüzdeki dönemde, enflasyonun daha süratli gerilemesi için beklentilerin ve kur istikrarının dezenflasyon süreciyle uyumlu olmaları gerekiyor. Halihazırda, enflasyonun ana eğilimi, çekirdek göstergeler ve beklentilerde gözlediğimiz kısmi güzelleşme, önümüzdeki dönemde de güçlenerek devam edecek. Uyguladığımız faal siyasetlerle firmalarımızın fiyatlama davranışlarında bozulma yaşanmasına ve sıhhatsiz fiyat oluşumlarına müsaade vermeyeceğiz. Bunun sonucunda, beklentilerin ve kur istikrarının enflasyondaki düşüşü desteklemesini sağlayacağız.
KREDİLERİN İSTİKRARA KATKI VERECEK BİÇİMDE DAĞILMASINI SAĞLIYORUZ: Faiz indirimleri ve makroihtiyati araçlarımızla, kredi faizlerini siyaset faizlerine yakınlaştırarak üretimi destekliyor ve kredilerin istikrara katkı verecek formda dağılmasını sağlıyoruz. Kredilerin uygun maliyetli olmasını nasıl önemsiyorsak, kredilerin verimli alanlarda kullanılmasını da birebir derecede önemsiyoruz. Bu, uyguladığımız siyasetin ana ögelerinden biridir. Enflasyon, arzın sürekliliğinin sağlanması, döviz kurlarında istikrarın korunması ve fiyatlama davranışlarının normalleşmesiyle süratle düşecek. Bu düşüşün kalıcı bir fiyat istikrarı sağlamasının iki ön şartı olduğunu kıymetlendiriyoruz.
HEDEFE BEKLENENDEN DAHA YAKINIZ: İlk olarak, kalıcı cari fazla verme kapasitesine ulaştığımızda döviz arzımız da güçlenmiş olacağı için döviz piyasalarında sağlıklı fiyat oluşumunu ve istikrarı doğal olarak sağlamış olacağız. Güç fiyatları tarafından gölgelense de bu amaca beklenenden daha yakın olduğumuzu bir süredir sizlerle detaylı bir halde paylaşıyoruz.
LİRALAŞMAYI BOZAN TÜM YAPISAL ÖGELERİ DÜZELTMEYE UĞRAŞ EDİYORUZ: Fiyat istikrarında kalıcılığı sağlayacak ikinci ön şart ise hane halkının, firmaların ve bankaların bilançolarında Türk lirasının baskınlığının sağlanmasıdır. Bu maksada yönelik olarak da liralaşmayı bozan tüm yapısal ögeleri ortaya koyup düzeltmeye çaba ediyoruz. Sözleşmelerin Türk lirasıyla yapılması, sermaye akımlarının milletlerarası standartlarda hakikat yönetilmesi, sermaye piyasalarının derinleşerek cazip getiri sunan Türk lirası varlıkların güçlendirilmesi, döviz piyasalarında şeffaflığın sağlanması, lokal paralarla ticaret ile döviz piyasalarında istikrarlı yapının desteklenmesi üzere konular liralaşma stratejimiz kapsamında önümüzdeki dönemde giderek daha ağır bir formda uygulama alanı bulacak. Bunlardan sorumluluk alanlarımızda olanlar konusunda önemli adımlar atıp, öbür hususlarda ilgili kurumlarla yakından çalışacağız.
ENFLASYONU KALICI OLARAK VE BÜSBÜTÜN DÜŞÜRECEK BİR PROGRAMI SABIR VE KARARLILIKLA UYGULUYORUZ: İçinde bulunduğumuz küresel zorluklara karşın ve tüm paydaşlarıyla da ahenk ve eşgüdüm içerisinde çalışan bir kurum olarak, enflasyonu bir süreliğine değil; kalıcı olarak ve büsbütün düşürecek bir programı sabır ve kararlılıkla uyguluyoruz.”
“KKM’YE AKTARILAN BİR KAYNAK SÖZ KONUSU DEĞİL”
Enflasyon sunumunun akabinde soru-cevap bölümüne geçildi. Kavcıoğlu gazetecilerin soruları için yaklaşık 1 saat süre ayırdı. Gazetecilerin soruları ve Kavcıoğlu’nun karşılıkları şöyle:
Soru: Kur kuruma sistemine Merkez Bankası’ndan aktarılan kaynak ne kadar?
Cevap: Öncelikle şunu düzelteyim. KKM’ye aktarılan bir kaynak söz konusu değil. KKM bir sistem. KKM bankalar tarafından uygulanıyor. Bizim onlarla birlikte uyguladığımız farklı komiteler var. Hasebiyle biz bu sayısı güncel olarak yıl sonunda bilançolarımızda açıklayacağımız daha önce de söyledik. Bunu tekrar tabir edeyim; çünkü Merkez Bankası bilançodaki kar ziyan kalemlerini kuruldaki öbür gelir masraf kalemlerini yıl içerisinde açıklamıyor. Ancak yıl sonunda zati bütün kalemlerimiz ayrıntılı olarak açıklanıyor. Orada göreceksiniz onun dışında tam bir sayı vermek çok yanlışsız değil. Çünkü aldığımız var, vergimiz var.
Soru: Örtülü dolar kuru çıpalaması sistemine mi geçtik? Çünkü baktığımızda euro dalgalanıyor, dolar sabit duruyor.
Cevap: Kur ile ilgili ‘bariyer çıpalama’ çok yanlışsız kavram değil. Bunlar hür piyasa şartları içinde oluşan sayılar. Dolar karşısında dünyadaki para ünitelerine baktığımızda öbür ülkelerde de görüyorsunuz. Özgür piyasa şartları içinde Türkiye’de alınan önlemler rezerv gelişmeleri hepsi kurun daha istikrarlı biçimde seyretmesini sağlıyor. Piyasa koşulları arz talep bunu dengeliyor. Bunu sağlamış durumdayız.
KAVCIOĞLU’NDAN KAYNAĞI MEÇHUL HARCAMA KARŞILIĞI: HER ŞEYİN ALTINDA BİR ŞEY ARAMAYA GEREK YOK
Soru: Net yanılgı noksan (kaynağı meçhul harcama) sayıları neden fazla veriyor?
Cevap: Net kusur noksan yalnızca bu yıl fazla vermiyor. Geçmiş yıllara baktım. Bunun üzerinde olduğu çok yıllar var. Bir yere, tek nedene bağlamak hakikat değil. Net hata-noksanın en önemli nedenlerinden bir tanesi turizm sayıları. Bizim bunu güncellenerek doğruya yakınsaması, bunun daha da azalması için TÜİK’le ortak çalışmamız var. TÜİK sabah turizm gelirlerini açıkladı. 5 milyar dolara yakın düzeltme söz konusu. İhracat, kısa vadeli borçlarda da yapmıştık daha önce. Dönem dönem bu çalışmalar yapılarak, artış ve azalışlarla doğruya yakınsamak için çalışmalar yapıyoruz. Her şeyin altında bir şey aramaya gerek yok diye düşünüyorum.
Soru: Hazine ve Maliye Bakanının Bankacılarla yaptığı toplantıda bankacıların mevcut sistemin risk oluşturduğunu ilettiği bilgisi geldi. Bu bahiste sizin değerlendirmeniz nedir?
Cevap: Sistemik risk değerlendirmeleri hakikat değil. TCMB ve BDDK faiz, kur üzere tüm riskleri çok dikkatli formda takip eden kurumlar. Risk oluşacak adımları niçin atalım. Sistemik risk doğrultusunda bana yansıyan bir şey olmadı. Dünyada en güçlü sektörlerden biri bankacılık sektörümüz. Her şey anlık olarak izleniyor, öyle bir şey olduğunda süratlice önlem alınır. Hakikat bulmuyorum bunların konuşulmasını.
Soru: Bankaların karı artıyor. Onların bu yararını krediye döndürmeye çalışmalarınız var. Ek bir durum olacak mı?
Cevap: Bilançolar, Türkiye iktisadının ne kadar güçlü olduğunu gösteriyor. Karlılığın yüksek olmasının birtakım nedenleri söz konusu. Bu yıla özgü diyebiliriz. Önümüzdeki dönemde daha istikrarlı formda bankalarımız karlı, kaynakları çok güçlü birebir formda yollarına devam edeceklerdir. Yalnızca bankacılık değil tüm sektörlere baktığımızda uygulanan ekonomik modelin ne kadar olumlu formda sonuç verdiğini görüyoruz. Kur atakları enflasyon ataklarında firmaların bankaların öteki sektörlerin ne kadar olumsuz etkilendiğini düşündüğümüzde uygulanan siyasetlerin makroihtiyati siyasetlerin ne kadar uygun etkilendiğini açıklanan bilançolarla görüyoruz.
Soru: MİR sisteminden 5 banka çekilmişti ve alternatifler konuşuluyordu. Bu alternatifler nedir bir gelişme var mı?
Cevap: Şu an açıklama yapacak bir durum söz konusu değil. Bu zati turistlerin Türkiye’ye gelip harcamalarıyla ilgili bir durum. Bir problem yok.
“KUR DÜŞÜP ENFLASYON İSTİKRARA KAVUŞTUĞU VAKİT KKM’DE BİZATİHİ ÇIKIŞ OLACAK”
Soru: KKM’de tutulan TL mevduatını aksine çevirecek bir risk görüyor musunuz?
Cevap: Kurun istikrara kavuştuğu, enflasyonun düştüğü bir noktada esasen KKM’de zaten çıkış söz konusu olacak. Girişler de fazla oluyor çıkışlar da fazla oluyor. En sağlıklısı çıkışlar dövize çıkmıyor. Büyük kısmı alınan makroihtiyati önlemlerle firmalar gereksinimini karşılamak için münasebetiyle firmalar kendi dövizini kullanmak zorunda kaldığı için KKM’den çıkıyor. Onun dışında da daha düzgün getiri bulacaksa artık sistemde gideceği yön yoksa borsa tahvil gayrimenkul dövizin dışında alternatif aramaya başlamış olmaları çok önemli. Bu KKM’nin çok sağlıklı yönetildiğini gösteriyor. Siyaset faizi için PPK metinlerinde öngörülerimizi paylaşıyoruz. Onun dışında faizle ilgili öngörüde bulunmayız, bulunmamız da yanlışsız değil. Ne söz ettiysek o bir öncesinde söylediğimiz kendi içinde dengeli. Enflasyonun indirilmesi noktasında talebi kısıtlayıcı kararlar yerine üretimi artırıcı kararları almayı ana siyaset olarak seçtik. Faiz indirimlerini bu noktada görmek gerekiyor. Hiçbir riski göz arkası etmeyiz, fakat sistemik riskten bahsetmek hakikat değil. Muhtemel riskler günlük, aylık takip edilir. BDDK böyle risk gördüğünde gerekli önlemleri alır. Sonrası için 5-10 yıl tahvil çıkarılıyor. Tahminen 20 yıllık tahvil çıkarması gerek. Türkiye’nin bu kadar güçlü iktisadı varsa neden olmasın.
“DİJİTAL PARADA YIL SONUNDAN ÖNCE PİLOT UYGULAMAYA BAŞLAYACAĞIZ”
Soru: Dijital para konusunda daha görünür adımlar atacağınızı söylemiştiniz bugün geldiğimiz noktada neredeyiz?
Cevap: Dijital para ile ilgili en yeterli noktaya gelmiş bankalardan biriyiz. Havelsan, Aselsan, TÜBİTAK ile birlikte çok önemli çalışma sürdürüyoruz. Pilot basamağına da geldik. Yıl sonundan önce pilot uygulamasına başlayacağız. Öteki merkez bankaları ile kıyasladığımızda çalışmalarımızın ileri safhada olduğunu çarçabuk söylüyorum.
Soru: Bir süredir Merkez Bankası’nın altın rezervlerinin arttığını görüyoruz. Bu bir şeylere hazırlık mı?
Cevap: Altın rezervleri ile TCMB eleştiriliyor. Artırıyoruz kızıyorsunuz, azalıyor kızıyorsunuz. Ne güzel altın rezervlerimiz var. Biz hem yastık altının teşvik edilmesi hem öbür altınların iktisada kazandırılması noktasında teşvik edici önemli kararlar aldık. KKM’yi de burada görmek lazım. Onların tesiriyle TCMB altın rezervleri önemli derecede artıyor, bunu bir şeylere bağlamanın manası yok. 2017’de yurt dışındaki altınların getirilmesi ve yastık altı altınların getirilmesi cevherlerin TL ile Merkez Bankası’na satılmasıyla altın rezervleri önemli noktaya geldi. Bu siyasetlere ek katkılarla sürdürüyoruz, altın rezervleri daha da artacak. Türkiye’nin çok önemli altın potansiyeli var bunun iktisada katılması noktasında çalışmalar yapıyoruz. Çok uygun sonuçlar alacağız.”
